आवळा हे फळ केवळ आरोग्यासाठीच नाही तर अनेक प्रकारच्या खाद्य पदार्थांच्या निर्मितीसाठी देखील वापरले जाते. याचे अँटीऑक्सिडंट्स, व्हिटॅमिन सी आणि इतर पोषणतत्त्व अनेक खाद्य पदार्थांची चव आणि पोषण वाढवतात.
आवळ्याचे विविध खाद्य उत्पादने तयार करण्याची प्रक्रिया सोपी नाही, पण या फळाचे समृद्ध गुणधर्म आणि त्याचा बाजारातील महत्त्व यामुळे अनेक उद्योगांना यावर आधारित उत्पादने तयार करण्यात रस आहे.
याच अनुषंगाने जाणून घेऊया आवळा आधारित विविध उत्पादने आणि त्यांची प्रक्रिया याची सविस्तर माहिती.
आवळा जूस : आवळा जूस हा एक अत्यंत लोकप्रिय आणि आरोग्यवर्धक पेय आहे. यामध्ये आवळ्याचे फायदे जास्तीत जास्त टिकवण्यासाठी आवळा ताजा आणि स्वच्छ करून त्याची पिठी काढून नंतर शुद्ध पाणी किंवा मध मिसळून ज्यूस तयार केला जातो. अनेक कंपन्या त्यात चव सुधारण्यासाठी मसाले, गुळ किंवा सुंठ मिसळतात.
आवळा च्यवनप्राश : च्यवनप्राश तयार करताना आवळा त्याच्या औषधी गुणधर्मांसोबतच इतर जड, हलके आणि ताजे घटक एकत्र करून ते एका घट्ट गुळगुळीत मिश्रणात बदलले जाते. यामध्ये हळद, दालचिनी, वेलची, आणि गूळ यांचा समावेश केला जातो. हे च्यवनप्राश शरीराची प्रतिकारशक्ती सुधारण्यासाठी आणि रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे.
आवळा लोणचं : आवळा लोणचं बनवण्यासाठी आवळ्याचे तुकडे, हळद, तिखट मसाले, मीठ आणि साखर मिश्रित केले जातात. नंतर या मिश्रणावर सूर्यप्रकाशात वाळवण प्रक्रिया केली जाते. मसाल्यांनी भरलेले आवळा लोणचं खूप लोकप्रिय आहे आणि ते पारंपारिक भारतीय जेवणाचा अविभाज्य भाग बनले आहे.
आवळा पापड : आवळा पापड तयार करण्यासाठी, आवळ्याचे ताजे तुकडे किंवा पिठ तयार करून त्याला मऊ पिठात रूपांतरित केले जाते. पिठाचे छोटे गोळे करून त्यांना सूर्यप्रकाशात वाळवले जाते. असे पापड कुरकुरीत आणि चवदार असतात.
आवळा सॉस : आवळा सॉस हा एक लोकप्रिय अँटीऑक्सिडंट्सने भरलेला सॉस आहे, जो पिझ्झा, सँडविच, सॅलड्स आणि इतर पदार्थांमध्ये वापरला जातो. आवळा उकडून त्यात लाल तिखट, मसाले आणि साखर घालून एक चवदार सॉस तयार केला जातो.
आवळा मुरब्बा : आवळा मुरब्बा हा एक गोड पदार्थ आहे, जो आंवला, साखर, गूळ, आणि मसाले एकत्र करून तयार केला जातो. यामध्ये आवळ्याचे आरोग्यवर्धक गुणधर्म टिकवले जातात. आवळा मुरब्बा आरोग्याशी संबंधित विविध फायदे देतो आणि भारतीय पारंपारिक पदार्थांमध्ये त्याला एक महत्त्वाचे स्थान आहे.
आवळा बर्फी : आवळा बर्फी तयार करताना, आवळा पिठी, गूळ आणि दूध किंवा खोबरे एकत्र करून गोड बर्फी तयार केली जाते. हा पदार्थ चवदार, गोड आणि पोषणयुक्त असतो. बर्फीमध्ये आवळ्याचे फायदे आणि स्वाद एकत्र येतो.
आवळा चहा : आवळा चहा एक नवीन प्रकारचा पेय आहे जो आजकाल लोकांच्या आहारात समाविष्ट होतो. यामध्ये आवळा आणि चहा पावडर यांचे मिश्रण करून चहा तयार केला जातो. आवळा चहा हृदयाच्या आरोग्यासाठी आणि पचनशक्तीसाठी फायद्याचा असतो.
आवळा शरबत : आवळा शरबत हा ताज्या आवळ्याचा अर्क आणि पाणी, गूळ, आणि मसाले मिसळून तयार केला जातो. याच्या नियमित सेवनाने शरीराच्या हायड्रेशनसह पचनशक्ती आणि प्रतिकारशक्तीही वाढते.
आवळा हळदीचे तेल : आवळा आणि हळदीचे तेल हे त्वचेसाठी आणि केसांसाठी अत्यंत लाभकारी आहे. हे तेल त्वचेवर लावल्याने त्वचा चमकदार आणि निरोगी राहते. तसेच, केसांसाठीही हे तेल वापरले जाते, ज्यामुळे केस गळणे कमी होऊ शकते.
आवळा जेली : आवळा जेली मध्ये आवळ्याचा गोड अर्क, साखर, आणि जॅलाटिन किंवा अगार-आगार मिसळून तयार केली जाते. आवळा जेली एक स्वादिष्ट गोड पदार्थ म्हणून आवडला जातो.
आवळा लॅडीफिंगर : आवळा लॅडीफिंगर हा एक नवीन प्रकारचा स्नॅक आहे जो आवळा आणि मसालेदार मसाल्यांच्या मिश्रणाने तयार केला जातो. हा स्नॅक कुरकुरीत आणि चवदार असतो, जो चहा किंवा कॉफीच्या सोबत खातात.
उत्पादन प्रक्रिया आणि गुणवत्ता नियंत्रण
आवळा आधारित खाद्य पदार्थांची उत्पादन प्रक्रिया अत्यंत तंत्रज्ञानावर आधारित असते. उत्पादनाच्या प्रत्येक टप्प्यावर गुणवत्ता नियंत्रण आणि सुरक्षिततेची काळजी घेतली जाते. ताज्या आवळ्याचा वापर, स्वच्छता आणि सुरक्षिततेची पद्धती सुनिश्चित केली जाते. सुद्धा, पर्यावरणास हानी न होईल अशी प्रक्रिया वापरली जाते.
तसेच आवळा एक नैसर्गिक, पोषणयुक्त आणि आरोग्यवर्धक फळ आहे, जे विविध खाद्य पदार्थांच्या निर्मितीसाठी वापरले जाते. त्याच्या उत्पादन प्रक्रियेत तंत्रज्ञान आणि पारंपारिक पद्धतींचा समावेश असतो, ज्यामुळे त्याचे फायदे जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहोचू शकतात. आवळा आधारित खाद्य पदार्थ हे आपल्या आरोग्यासाठी एक उत्तम पर्याय ठरतात.
डॉ. सोनल रा. झंवर
साहाय्यक प्राध्यापक
एम . जी . एम अन्नतंत्र महाविद्यालय,
गांधेली, छ. संभाजीनगर.