आपण पशुपालकांची प्रत्यक्ष कृत्रिम रेतन प्रक्रियेतील जबाबदारी जाणून घेतल्यानंतर नेमकी 'तांत्रिक' जबाबदारी काय आहे हे जाणून घेऊया.
- योग्य प्रकारचे व्यवस्थापन, संतुलित आहार असेल तर वारंवार जनावर न उलटता गाभण राहण्याची टक्केवारी वाढते.
- प्रत्येक जनावरांच्या माजाची लक्षणे वेगवेगळी असू शकतात त्यांचे योग्य निरीक्षण करून त्यावरून योग्य माजाचे जनावर ओळखून कृत्रिम रेतन करून घ्यावे.
- मुक्त संचार गोठ्यात माजावर आलेले जनावर त्याच्या बाह्य लक्षणावरून व वागणुकीवरून तात्काळ ओळखता येते. त्यामुळे शक्यतो मुक्त संचार गोठ्यात जनावराचे संगोपन करावे. त्यासोबत इतर फायदे देखील भरपूर आहेत.
- गाय म्हैस व्याल्यानंतर म्हैशी कमीत कमी तीन महिन्यात व गाई कमीत कमी दोन महिन्यात माजावर यायला हव्यात न आल्यास त्याची तज्ञ पशुवैद्यकाकडून तपासणी करून घ्यावी.
- साधारणपणे कालवडी, रेड्या यांनी वेळेत व योग्य पहिला माज दाखवण्यासाठी कालवडीचे वजन २५० किलो तर रेडी चे वजन २७५ किलो पर्यंत असायला हवे. त्यासाठी आपल्याला योग्य तो सकस आहार व जंतनाशके वेळेवर देणे आवश्यक आहे.
- कालवड व रेडी माजावर आल्यानंतर तात्काळ कृत्रिम रेतन न करता ज्यावेळी नियमित २०-२२ दिवसानंतर सलग माज दाखवायला सुरूवात करेल तेव्हाच कृत्रिम रतन करून घ्यावे.
- माजाची अनियमित लक्षणे, खराब सोट किंवा माजाची ठळक लक्षणे जनावर दाखवत नसेल तर पशुवैद्यकाची मदत घ्यावी.
- ज्यावेळी जनावर माजावर येते त्यावेळी त्याचा सोट हा पारदर्शक अंड्याच्या बलका सारखा तसेच काचेसारखा रंगहीन व लोंबकळता असावा. त्याच वेळी केलेले कृत्रिम रेतन हे फलदायी ठरते.
- एकदा कृत्रिम रेतन केल्यानंतर जर पुन्हा बारा तासांनी माजाची लक्षणे दाखवत असेल तर तज्ञ पशुवैद्यकाचा ताबडतोब सल्ला घ्यावा.
- कृत्रिम वेतन केल्यानंतर माजाचा काळ संपल्यावर एक प्रकारचा थकवा शरीरात निर्माण होतो. तो भरून काढण्यासाठी पोषक आहार व खनिज मिश्रणे दिल्यास त्याचा चांगला फायदा होतो.
- फार कमी वयात माज दाखवल्यास कृत्रिम रेतन करून घेऊ नये. तथापि वर उल्लेख केल्याप्रमाणे वजन असेल तर पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याने कृत्रिम वेतन करून घ्यावे.
- कृत्रिम रतन केल्यानंतर कमीत कमी ६० ते ९० दिवसांनी गर्भधारणा तपासणी करूनच खात्री करावी व त्याप्रमाणे नोंद आपल्या नोंदवहीत करून पशुवैद्यकांना कानातील बारा अंकी नंबरवर 'भारत पशुधन ॲपवर' ऑनलाईन नोंद करण्याबाबत आठवण करून द्यावी. त्याचा फायदा आपल्याला होईल.
डॉ. व्यंकटराव घोरपडेसेवानिवृत्त सहाय्यक आयुक्त पशुसंवर्धन, सांगली