Shifting Cultivation : जमिनीवरील गवत, झाडे झुडपे तोडून व जाळून ती जमीन शेती उपयुक्त करणे आणि त्या जमिनीची सुपीकता कमी झाल्यावर याच प्रकारे दुसरी जमीन निवडून शेती करणे, या प्रकारच्या शेतीला ‘स्थलांतरित शेती’ (Shifting Cultivation) म्हणतात. या पद्धतीत शेतकरी दुसऱ्या क्षेत्रातील सुपीक जमिनीची निवड करून स्वत: स्थलांतर करतो आणि त्या नवीन प्रदेशात शेती करतो, यावरून तिला ‘फिरती शेती’ असेही म्हणतात. जाणून घेऊया स्थलांतरित शेती म्हणजे काय?
स्थलांतरित शेती (Shifting Farming) ही एक कृषी प्रणाली आहे. ज्यामध्ये जमिनीच्या भूखंडावर तात्पुरती लागवड केली जाते, नंतर काढून टाकली जाते, यानंतर या जमिनीत पूर्वीप्रमाणे इतर वनस्पतीची वाढ होण्यास सुरवात होते, तेव्हा शेतकरी दुसऱ्या जमिनीच्या शोधात जातो. म्हणजेच जेव्हा माती संपुष्टात येण्याची चिन्हे दर्शविते किंवा सामान्यतः, जेव्हा शेत तणांनी व्यापलेले असते. ज्या कालावधीत शेताची मशागत केली जाते, तो कालावधी साधारणतः पडीक पडून जमीन पुन्हा निर्माण करण्यास परवानगी दिलेल्या कालावधीपेक्षा कमी असतो. यामुळेच ही जमीन शेती कसण्यासाठी काही दिवसांचा कालावधी घेत असते.
साधारण शेतीचे स्थलांतर करताना, दोन-तीन वर्षांनी मोकळ्या जमिनीवर भाजीपाला आणि धान्याची पिके घेतल्यानंतर, स्थलांतरित ते दुसऱ्या प्लॉटसाठी सोडून देतात. जमीन बऱ्याचदा स्लॅश आणि बर्न पद्धतीने साफ केली जाते - झाडे, झुडपे आणि जंगले कापून किंवा जाळून साफ केली जातात. यातील राख मातीत पोटॅश मिसळते. म्हणजेच काय तर काही जमिनी या राहिल्याने शेतकऱ्यास अधिकची मशागत करावी लागते, तर काही जमिनीमध्ये कमी मेहनत घेत शेती फुलविण्यास मदत होते. हि संपूर्ण प्रक्रिया चक्रीय पद्धतीने केली जाते.
अशी असते एकंदरीत प्रक्रिया
जमीन साफ करणे : शेतकरी जमीन साफ करतात, विशेषत: झाडे आणि वनस्पती तोडून आणि नंतर कचरा जाळून. ही प्रक्रिया मातीमध्ये पोषक तत्वे सोडते, ज्यामुळे ती तात्पुरती सुपीक बनते.
मशागत : मोकळी केलेली जमीन काही वर्षे पिकांसाठी वापरली जाते, साधारणतः पोषक तत्वांची कमतरता आणि तणांच्या आक्रमणामुळे जमिनीची सुपीकता कमी होईपर्यंत वापरली जाते.
पडझड कालावधी : अनेक वर्षांच्या लागवडीनंतर, नैसर्गिक वनस्पती पुन्हा वाढू देण्यासाठी आणि जमिनीची सुपीकता पुनर्संचयित करण्यासाठी जमीन पडीक ठेवली जाते. या कालावधीत, प्रक्रिया पुन्हा करण्यासाठी शेतकरी नवीन भूखंडावर जाऊन शेती करत असतात.
रोटेशन : मशागत आणि पडझडीचे चक्र चालू राहते, शेतकरी जमिनीच्या वेगवेगळ्या भूखंडांमध्ये फिरत असतात. म्हणजेच शेतीसाठी जमीन तयार करणे, पुन्हा पडीक ठेवणे, पुन्हा जमीन शोधणे, पुन्हा लागवडीसाठी जमीन तयार करणे.
Wheat Farming : गहू पेरणीसाठी पूर्व मशागत, बियाणे निवड ते बीजप्रक्रियेचे महत्व, वाचा सविस्तर