आंतराष्ट्रीय भरड धान्य वर्ष २०२३ च्या निम्मीत्ताने "शाश्वत भरड धान्य-आधारित उत्पादन प्रणालींसाठी" या विषयावर राष्ट्रीय चर्चासत्रचा महत्त्वपूर्ण कार्यक्रम राष्ट्रीय अजैविक ताण व्यवस्थापन संस्था, बारामती येथे २२-२३, ऑगस्ट रोजी संपन्न झाला. आव्हानात्मक परिस्थितीत भरड धान्याच्या लागवडीला प्रोत्साहन देऊन भारतातील पौष्टिक आणि पोषक तत्वांनी युक्त असलेल्या पारंपारिक भरड धान्य पिकांचे पुनरुज्जीवन करण्याचा या चर्चासत्राचा उद्देश आहे.
या चर्चासत्रासाठी १६ राज्यांतील सुमारे ४०० प्रतिनिधी सहभागी झाले होते. भारतीय कृषी संशोधन परिषद (ICAR), नवी दिल्लीचे डॉ. हिमांशू पाठक, सचिव, कृषी संशोधन आणि शिक्षण विभाग आणि महासंचालक, भारतीय कृषि अनुसंधान परिषद आणि डॉ. एस. के. चौधरी, उपमहासंचालक यांच्यासह मान्यवर अतिथी आणि तज्ञ उपस्थित होते. उद्घाटनादरम्यान, डॉ. पाठक यांनी सुधारित आरोग्यासाठी दररोजच्या आहारात भरड धान्याचा समावेश करण्याच्या जागतिक उपक्रमावर प्रकाश टाकला आणि शाश्वत भविष्यासाठी भरड धान्य पिकांची लागवड वाढविण्याच्या महत्त्वावर भर दिला.
राष्ट्रीय अजैविक ताण व्यवस्थापन संस्था, बारामतीचे संचालक डॉ. के समी रेड्डी यांनी अन्न, पोषण आणि पर्यावरणीय सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी भरड धान्य पिकांच्या फायद्यांचा उपयोग करण्याच्या गरजेवर भर दिला. अॅग्रिकल्चरल डेव्हलपमेंट ट्रस्ट, बारामतीचे अध्यक्ष राजेंद्र पवार यांनी भरडधान्यचे फायदे आणि निरोगी समाज घडवण्यासाठी त्यांची भूमिका यावर भर दिला. सातत्यपूर्ण उत्पादन आणि उत्पन्न सुनिश्चित करण्यासाठी त्यांनी शेतकऱ्यांना भरडधान्यची लागवड करण्यास प्रोत्साहित केले, विशेषतः दुष्काळी भागात. पवार यांनी असेही सुचवले की सरकारने भरड धान्य साठी किमान आधारभूत किमती (MSP) निश्चित करा, मुख्य पिकांप्रमाणेच, त्यांच्या लागवडीला आणखी आधार द्या.
डॉ. पी. एस. पाटील, कुलगुरू कृषि विश्वविद्यालय धारवाड यांनी, कृषी क्षेत्रातील गंभीर घटनांबद्दल चिंता व्यक्त केली ज्यामुळे उत्पादकतेवर परिणाम होतो आणि आव्हानात्मक परिस्थितीसाठी भरड धान्य उपयुक्तता अधोरेखित केली. डॉ. एस आर गडाख, कृषि विश्वविद्यालय अकोला यांनी ICAR-NIASM च्या प्रयत्नांचे अभिनंदन केले आणि भरडधान्य उत्पादकतेसाठी व्यवस्थापन पद्धतींचे महत्त्व अधोरेखित केले.
डॉ. एस. के. चौधरी, डीडीजी (एनआरएम), यांनी भरड धान्य पिकाच्या उत्पादकतेला चालना देण्यासाठी उच्च उत्पादन देणार्‍या वाणांचे आणि प्रगत तंत्रज्ञानाच्या महत्त्वावर चर्चा केली. राष्ट्रीय सम्मेलण आयोजक सचिव डॉ. संग्राम चव्हाण यांनी सर्व सहभागी व योगदान देणाऱ्यांचे आभार मानून कार्यक्रमाची सांगता केली.
दोन दिवसीय परिसंवादाच्या दरम्यान, भरड धान्य लागवडीच्या विविध पैलूंवर विस्तृतपणे चर्चा करण्यात आली, ज्यामध्ये आनुवंशिकतेद्वारे उत्पन्न वाढ, प्रभावी कृषी पद्धती, मूल्य साखळी एकत्रीकरण आणि प्रक्रिया संधी यांचा समावेश आहे. चर्चासत्रासाठी भरड धान्य पदार्थ, कृषि विभागाच्या योजना आणि उपयुक्त कृषी तंत्रज्ञानाचे प्रदर्शन भरवण्यात आले. या कार्यक्रमात शास्त्रज्ञ, अग्रगण्य शेतकरी आणि उद्योग तज्ञ यांचा सक्रिय सहभाग दिसला ज्यांनी अर्थपूर्ण संभाषणांना चालना देणारे महत्त्वाचे मुख्य भाषण आणि मुख्य व्याख्याने दिली. अभ्यासपूर्ण चर्चेव्यतिरिक्त, चर्चासत्राचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे पोस्टर प्रेझेंटेशन सत्र, जिथे संशोधक आणि विद्यार्थ्यांनी भरड धान्य संशोधनाशी संबंधित त्यांच्या निष्कर्षांचे अनावरण केले.
समापन कार्यक्रमात, डॉ. यू एस गौतम, आयसीएआर, नवी दिल्ली येथील विस्तार शिक्षण उपमहासंचालक, प्रमुख पाहुणे म्हणून उपस्थित होते. डॉ. गौतम यांनी भरडधान्य तंत्रज्ञानाचा प्रभावीपणे शेतकऱ्यांपर्यंत प्रसार करण्यासाठी आवश्यक धोरणे अधोरेखित केली. सहाय्यक महासंचालक डॉ. राजबीर सिंग यांनी भरड धान्य क्षेत्राच्या वाढीच्या मार्गाला चालना देण्यासाठी मूल्य साखळी आणि प्रक्रिया तंत्राच्या महत्त्वावर भर दिला. भरड धान्यच्या लागवडीचा मोठ्या प्रमाणावर विस्तार करण्यासाठी मागणी निर्माण करणे महत्त्वाचे आहे यावर त्यांनी भर दिला.
महाराष्ट्र शासनाचे कृषी आयुक्त श्री. सुनील चव्हाण हे ऑनलाइन द्वारे कार्यक्रमात सन्माननीय अतिथी म्हणून सामील झाले आणि त्यांनी व्याख्यान दिले. यावर्षी महाराष्ट्रातील बहुतेक भागात कमी पर्जन्यमान परिस्थिती पाहता, संभाव्य उपाय म्हणून त्यांनी भरडधान्यच्या लागवडीवर भर दिला. चव्हाण यांनी ICAR-NIASM सारख्या संस्थांना अजैविक तणावामुळे निर्माण होणाऱ्या शेतीशी संबंधित आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी सर्वसमावेशक धोरणे आखण्याचे आवाहन केले. त्यांनी महाराष्ट्र राज्य सरकारच्या सक्रिय "मिलेट मिशन" साठी केलेल्या प्रयत्नांची प्रशंसा केली.
ICAR-NIASM चे संचालक डॉ. के. सॅमी रेड्डी यांनी सेमिनारच्या परिणामांचा सारांश दिला आणि सर्व सहभागींचे त्यांच्या योगदानाबद्दल आभार मानले. डॉ. संग्राम चव्हाण यांनी परिसंवादाच्या ठळक क्षणांची झलक दाखवून कार्यक्रमाच्या कार्यवाहीवर लघुपट दाखविला.
चर्चासत्राच्या दरम्यान, संशोधक व विद्याथी यांना सर्वोत्कृष्ट पोस्टर आणि मौखिक सादरीकरण पुरस्कारांच्या स्वरूपात उल्लेखनीय मान्यता प्रदान करण्यात आली. सरसचे सचिव डॉ. डी. डी. नांगरे यांनी आभार मानून कार्यक्रमाची सांगता केली आणि चर्चासत्राच्या चर्चेला समृद्ध करणाऱ्या सामूहिक प्रयत्नांचे कौतुक केले.
सेमिनारने केवळ भरडधान्य संशोधन क्षेत्रातील आघाडीच्या लोकांना एकत्र आणले नाही तर नाविन्यपूर्ण धोरणे शोधण्यासाठी, अंतर्दृष्टी सामायिक करण्यासाठी आणि भरडधान्य लागवडीच्या प्रगतीसाठी आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रसारासाठी एक व्यासपीठ म्हणून काम केले.