Coffee Cultivation :
चिखलदरा : विदर्भाचे नंदनवन असलेल्या चिखलदरा पर्यटन स्थळावर इंग्रजकालीन कॉफीचे मळे मोठ्या प्रमाणात आढळतात. आदिवासींसह स्थानिकांना मोठ्या प्रमाणात रोजगार उपलब्ध होण्याच्या दृष्टीने पावले उचलण्याची गरज आहे.
अनेकदा यावर घोषणा आणि चर्चा झाल्या; परंतु त्यापलीकडे कॉफीच्या मळ्यांची लागवड झालीच नाही आणि अनेक हातांना मिळणारा रोजगार तेथेच थांबला. आज 'कॉफी डे' च्या निमित्ताने येथील कॉफीच्या मळ्यांच्या विकासाची गरज आहे.
येथील चहाचे मळे संपुष्टात आले आहेत हीच स्थिती कॉफीच्या मळ्याबद्दल आता होऊ लागली आहे. इंग्रज कॉफी उत्पादित करणारे चिखलदरा हे राज्यातील एकमेव हिल स्टेशन आहे. इंग्रजांनी चिखलदरा येथे चहाचे मळे विकसित करून चहाचे उत्पादनही घेतले.
इंग्रज अधिकारी ए. ई. नेल्सन व बॅचलर अर्नेस्ट यांच्या नोंदीनुसार चिखलदऱ्यात त्याकाळी चहा आणि कॉफीचे मोठ्या प्रमाणात खासगी मळे होते. चहा व कॉफीच्या लागवडीकरिता असलेला वाव बघून युरोपियन बागायतदारांना चिखलदऱ्याकडे आकर्षित झाले.
त्या बागायतदारांनी चहा व कॉफीचे मळे या ठिकाणी फुलविले. कालांतराने हे चहाचे मळे संपुष्टात आले. मात्र, रोमन कॅथोलिक मिशनरीकडील जमिनीवर कॉफीचे खासगी मळे टिकून आहेत.
शंभर एकरात कॉफी लागवड
मरियमपूर परिसरात जवळपास १०० एकरांत कॉफी लागवड केली गेली. इंग्रजांच्या नोंदीनुसार, चिखलदरा येथे ९७.२०० हेक्टर म्हणजेच २४० एकरांत कॉफीची लागवड होती. आज मात्र केवळ १७ हेक्टर क्षेत्रावरच कॉफी लागवड आहे.
चिखलदरा गार्डन, वन विभागाचे बंगले आणि विश्रामगृह परिसरासह मरियमपूर भागात कॉफी वृक्ष बघायला मिळतात. अप्पर प्लॅटोवर १०० हेक्टर क्षेत्र आरक्षित समुद्रसपाटीपासून ३६६४ फूट उंचीवर असलेले चिखलदरा हे अप्पर प्लॅटो आणि लोअर प्लॅटो अशा दोन भागांत विभागले आहे.
या दोन प्लॅटोमधील उंचीतील अंतर ८० फूट आहे. चिखलदरा येथील कॉफीचे वृक्ष अप्पर प्लॅटोवर बघायला मिळतात. कॉफीकरिता अप्पर प्लॅटोवरचे नैसर्गिक वातावरण पोषक ठरले आहे. या ठिकाणी प्रदीप टोपो हे संपूर्ण कॉफीची शेती बघतात.
केरळमधून आणले कॉफीचे रोप
इंग्रज अधिकारी जेम्स मुल्हेरन याने चिखलदऱ्यात सर्वप्रथम कॉफी रोपांची लागवड केली. केरळमधून आणलेल्या कॉफी रोपांची त्याने चिखलदरा येथील आपल्या मुल्हेरन कॉटेज नामक बंगल्याच्या आवारात सन १८६० ते १८६१ दरम्यान लागवड केली तेव्हापासून कॉफी रुजली, १८९७-९८ दरम्यान रोमन कॅथोलिक मिशनची सुरुवात करणाऱ्या फादर थेवनेट यांनी रोजगार साधन म्हणून कॉफीचा विचार केला. १९१० पर्यंत येथे कॉफीचे मळे विकसित केले.