महाराष्ट्रातील फुलांची परंपरा खूप जुनी आहे. फुलांचे सौंदर्य, सुगंध आणि त्यांचे धार्मिक व सांस्कृतिक महत्व यामुळे फुलांची लागवड महाराष्ट्रात महत्त्वाची मानली जाते.
फुलांच्या व्यवसायात यशस्वी होण्यासाठी नवनवीन तंत्रज्ञानाचा वापर, चांगले मार्केटिंग, आणि हवामानाच्या बदलांचा विचार करणे आवश्यक आहे.
महाराष्ट्रातील फुलांच्या विक्रीचे वार्षिक उत्पन्न हे खूप मोठे आहे. शेतकऱ्यांनी फुलांच्या लागवडीमुळे सुमारे १० लाख रुपये वार्षिक उत्पन्न मिळवले आहे. हे उत्पन्न फुलांच्या विविध प्रकारांच्या विक्रीतून मिळते, जसे की झेंडू, गुलाब, मोगरा, आणि कमळ.
विक्रीचे फायदे१) आर्थिक उत्पन्नफुलांच्या विक्रीमुळे शेतकऱ्यांना आणि उद्योजकांना चांगले आर्थिक उत्पन्न मिळते. फुलांची मागणी नेहमीच असते, त्यामुळे विक्रीतून नफा मिळण्याची शक्यता जास्त असते.२) रोजगार निर्मितीफुलांच्या व्यवसायामुळे अनेक लोकांना रोजगार मिळतो. फुलांच्या लागवड, तोडणी, पॅकिंग, आणि विक्री या सर्व प्रक्रियांमध्ये अनेक लोकांना काम मिळते.३) पर्यावरणीय फायदेफुलांच्या लागवडीमुळे पर्यावरणाला फायदा होतो. फुलांच्या झाडांमुळे हवेतील प्रदूषण कमी होते आणि जैवविविधता वाढते.
धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व१) सण आणि उत्सवगणेशोत्सव, दिवाळी, होळी, मकरसंक्रांत, आणि नवरात्रोत्सव यांसारख्या सणांमध्ये फुलांचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. गणेशोत्सवात गणपतीच्या मूर्तीची सजावट फुलांनी केली जाते. दिवाळीत घराची सजावट फुलांच्या तोरणांनी केली जाते.२) विवाह आणि धार्मिक विधीविवाह सोहळ्यात फुलांची सजावट खूप महत्त्वाची असते. वरमाला, मंडप सजावट, आणि पूजा विधींमध्ये फुलांचा वापर केला जातो. धार्मिक विधींमध्ये फुलांचा वापर देवतांना अर्पण करण्यासाठी केला जातो.३) सांस्कृतिक कार्यक्रमसांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये फुलांची सजावट वातावरणाला एक विशेष आकर्षण देते. नृत्य, नाटक, आणि संगीत कार्यक्रमांमध्ये फुलांचा वापर केला जातो.
लागवडीचे फायदे १) आर्थिक उत्पन्न: फुलांची मागणी नेहमीच असते, त्यामुळे शेतकऱ्यांना चांगला फायदा होतो.२) पर्यावरणीय फायदे : फुलांच्या लागवडीमुळे पर्यावरणाला फायदा होतो. फुलांच्या झाडांमुळे हवेतील प्रदूषण कमी होते आणि जैवविविधता वाढते. सौंदर्य आणि आनंद: फुलांच्या लागवडीमुळे परिसराचे सौंदर्य वाढते. फुलांच्या सुगंधामुळे मनाला आनंद मिळतो.
फुलांच्या व्यवसायाचे प्रकार१) फुलांची शेतीगुलाब, मोगरा, झेंडू, कमळ यांसारख्या फुलांची शेती करून शेतकरी चांगले उत्पन्न मिळवू शकतात. फुलांची शेती ही कमी खर्चात आणि कमी जागेत करता येते.२) फुलांची विक्रीफुलांची विक्री ही थेट बाजारात किंवा ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवर करता येते.
तंत्रज्ञानाची ओळख- फुलांच्या डिझाइन तंत्रज्ञानाने फुलांच्या सजावटीला एक नवीन उंचीवर नेले आहे. या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने विविध प्रकारच्या फुलांच्या सजावटीचे नमुने तयार केले जातात, ज्यामुळे कोणत्याही कार्यक्रमाची शोभा वाढते.- फुलांच्या डिझाइन तंत्रज्ञानामुळे फुलांच्या सजावटीत नवनवीन कल्पना आणता येतात- या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने फुलांच्या सजावटीत अचूकता, विविधता आणि स्वयंचलितता आणता येते. त्यामुळे फुलांच्या डिझाइन तंत्रज्ञानाचा वापर करून कोणत्याही कार्यक्रमाची शोभा वाढवता येते.
फुलाच्या डिझाइन तंत्रज्ञानाचे प्रकार१) थ्री-डी प्रिंटिंगथ्री-डी प्रिंटिंगच्या मदतीने फुलांच्या डिझाइनमध्ये विविधता आणता येते. या तंत्रज्ञानामुळे फुलांच्या आकारात आणि रंगात विविधता आणता येते.२) कंप्युटर-एडेड डिझाइन (सीएडी)सीएडी तंत्रज्ञानाच्या मदतीने फुलांच्या डिझाइनचे अचूक नमुने तयार करता येतात. यामुळे फुलांच्या सजावटीत नवनवीन कल्पना आणता येतात.३) आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स (एआय)एआय तंत्रज्ञानाच्या मदतीने फुलांच्या डिझाइनमध्ये स्वयंचलितता आणता येते. यामुळे फुलांच्या सजावटीत वेळ आणि श्रमाची बचत होते.
डॉ. सय्यद इलियाससहयोगी प्राध्यापक, वनस्पतिशास्त्र विभाग, पूना कॉलेज, पुणे