पुणे जिल्ह्यात खरीप व रबी हंगामात एकूण १०,००० हेक्टरपेक्षा जास्त क्षेत्रावर बटाटा लागवड केली जाते. या जिल्ह्यात बटाटा उत्पादनात चांगला वाटा आहे. बटाटा हे एक महत्त्वाचे पौष्टिक अन्नधान्य आहे. यामध्ये प्रथिने, कार्बोहायड्रेट, फायबर, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे भरपूर प्रमाणात असतात. बटाटा हे एक बहुमुखी अन्नपदार्थ आहे. हे भाजी, सूप, वडा, पॅटी, इत्यादी विविध पदार्थांमध्ये वापरले जाते. बटाट्याची काढणी साधारणपणे फेब्रुवारी ते एप्रिल महिन्यात केली जाते. बटाट्याची काढणी योग्य पद्धतीने केल्यास उत्पादनात वाढ होते आणि बटाटे चांगल्या दर्जाचे राहतात.
बटाटा काढणी
बटाटा काढणीचा काळ हंगामानुसार बदलतो. खरीप हंगामातील बटाटा नोव्हेंबर ते डिसेंबरमध्ये काढणीस तयार होतो. तर रबी हंगामातील बटाटा मार्च ते एप्रिलमध्ये काढणीस तयार होतो. बटाटा काढणीसाठी योग्य काळ निवडणे महत्त्वाचे आहे. बटाटा पूर्णपणे पिकल्यावर आणि जमिनीतून बाहेर येण्यास सुरुवात झाल्यावर काढणी करावी. बटाटा काढणीसाठी कोरड्या हवामानाची निवड करावी. बटाटा काढणीसाठी नांगर, कोळप, कुदळ किंवा बटाटा काढणीसाठीचे यंत्र वापरले जाते. बटाटा काढणीनंतर तो लगेच गांडूळखत किंवा शेणखतात मिसळून घ्यावा. यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढण्यास मदत होते.
बटाट्याची काढणी करताना खालील गोष्टी लक्षात ठेवाव्यात
- बटाट्याची काढणी योग्य वेळी करावी. बटाटे पूर्णपणे पिकले असतील तेव्हाच काढणी करावी.
- बटाट्याची काढणी करताना जमिनीची ओल ७५% असावी.
- बटाट्याची काढणी करताना हलकी यांत्रिक पद्धतीचा वापर करावा.
बटाटा प्रतवारी
बटाटा काढणीनंतर त्याची प्रतवारी करणे आवश्यक आहे. प्रतवारीमध्ये बटाट्याचे आकार, वजन, रंग आणि गुणवत्ता यानुसार वर्गीकरण केले जाते. मोठ्या, मध्यम आणि लहान आकाराच्या बटाट्यांचे वर्गीकरण केले जाते. तसेच, चांगल्या दर्जाच्या आणि खराब दर्जाच्या बटाट्यांचे वर्गीकरण केले जाते.
बटाटा प्रतवारीचे महत्त्व
बटाटा हे भारतातील एक महत्वांच्या पिकापैकी एक आहे. बटाटा काढणीनंतर त्याची प्रतवारी करणे आवश्यक आहे. प्रतवारीमुळे बटाट्याचे वर्गीकरण होते आणि त्यानुसार त्याची विक्री किंवा वापर केला जातो. प्रतवारीमुळे बटाट्याच्या गुणवत्तेचे संरक्षण होते आणि त्याचे नुकसान कमी होते. प्रतवारीमुळे बटाट्याची वाहतूक आणि साठवण सोपी होते.
बटाटा प्रतवारीचे प्रकार
बटाटा प्रतवारीचे मुख्यतः दोन प्रकार आहेत.
१) आकारमानावर आधारित प्रतवारी
२) गुणवत्तेवर आधारित प्रतवारी
अधिक वाचा: बटाट्याची टिकवणक्षमता वाढविण्यासाठी साठवणूक कशी करावी?
आकारमानावर आधारित प्रतवारी
या प्रकारच्या प्रतवारीमध्ये बटाट्याचे आकारमान मोठ्या, मध्यम आणि लहान असे तीन वर्गात विभागले जाते.
- मोठ्या आकाराचे बटाटे सामान्यतः भाजीसाठी वापरले जातात.
- मध्यम आकाराचे बटाटे स्नॅक्स, चिप्स आणि इतर प्रक्रिया केलेले पदार्थ बनवण्यासाठी वापरले जातात.
- लहान आकाराचे बटाटे पशुखाद्यासाठी वापरले जातात.
गुणवत्तेवर आधारित प्रतवारी
या प्रकारच्या प्रतवारीमध्ये बटाट्याची गुणवत्ता चांगली आणि खराब असे दोन वर्गात विभागली जाते.
- चांगल्या दर्जाचे बटाटे चमकदार, निरोगी आणि खराबीपासून मुक्त असतात.
- खराब दर्जाचे बटाटे खराब झालेले, कुजलेले किंवा इतर काही दोष असलेल्या असतात.
बटाटा प्रतवारीचे फायदे
- बटाट्याचे वर्गीकरण होते आणि त्यानुसार त्याची विक्री किंवा वापर केला जातो.
- बटाट्याच्या गुणवत्तेचे संरक्षण होते आणि त्याचे नुकसान कमी होते.
- बटाट्याची वाहतूक आणि साठवण सोपी होते.
बटाटा प्रतवारीची प्रक्रिया
बटाटा प्रतवारीची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे.
१) काढणीनंतर बटाटे प्रथम धुऊन स्वच्छ केले जातात.
२) त्यानंतर बटाट्याचे आकारमान मोजले जाते.
३) आकारमानावर आधारित बटाटे तीन वर्गात विभागले जातात.
४) त्यानंतर बटाट्याची गुणवत्ता तपासली जाते.
५) गुणवत्तेवर आधारित बटाटे दोन वर्गात विभागले जातात.
६) शेवटी, प्रतवारी केलेले बटाटे गोदामात साठवले जातात.
बटाटा प्रतवारी ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे जी बटाट्याच्या गुणवत्तेचे संरक्षण करते आणि त्याची विक्री आणि वापर सोपा करते.
राहुल गोरक्षनाथ घाडगे
कृषी विस्तार विषयतज्ञ, कृषी विज्ञान केंद्र, नारायणगाव (पुणे)
९४२२०८००११