शाश्वत उत्पन्नासाठी तसेच बदलत्या हवामानाच्या स्थितीत तग धरू शकणारे पीक म्हणून बांबू शेतीकडे पाहिले जाऊ लागले आहे. नुकतीच शासनानेही बांबू लागवडीसाठी शेतकऱ्यांना रोपांपासून लागवडीपर्यंत टप्प्याटप्प्याने अनुदान देण्याचा कार्यक्रम हाती घेतला आहे.
येणाऱ्या काळात वाढणारी इथेनॉलची मागणी तसेच वेगवेगळ्या उद्योगांसाठी बांबूची मागणी वाढत आहे. शेतकऱ्याने बांबूची लागवड कशी करावी? कोणत्या जमिनीत बांबूचे पीक चांगले येते? उत्पन्नाचा चांगला स्त्रोत म्हणून बांबू शेतीकडे पाहता येऊ शकते का? जाणून घेऊया.
बांबू लागवडीसाठी आवश्यक जमीन व हवामान
- ज्या भागातील सरासरी वार्षिक तापमान ८.८°c ते ३६ अंश सेल्सिअस मध्ये असते, किंवा ज्या भागात बाराशे ७० ते ४५० मिलिमीटर पावसाची आवश्यकता असते अशा वातावरणात बांबूचे उत्पादन घेता येऊ शकते.- अधिक उताराच्या जमिनीमध्ये बांबूचे उत्पादन घटू शकते. त्यामुळे सपाट व कमी उताराची जमीन बांबू उत्पादनासाठी योग्य ठरते. बांबू लागवडीसाठी साधारणतः नदीकाठ किंवा खडकापासून बनलेल्या बाळूकामुळे चिकन ते चिकन पोयटा प्रकारची जमीन योग्य मानली जाते.- अलीकडे बांबूचा समावेश गवत वर्ग पीक लागवडीत केल्यामुळे बांबूची लागवड आता शेतात किंवा बांधावरही करता येऊ शकते.
बांबूच्या कोणत्या जाती आहेत?
महाराष्ट्रात बांबूच्या १२१ जाती असून त्यापैकी कळक, काटेरी, मानगा, चिवा, चिवारी, मोठा बांबू, पिवळा बांबू इत्यादी जाती कोकणात आढळून येतात. व्यावसायिकदृष्ट्या कळक, मानवेल, माणगा व मेस या बांबूच्या महत्त्वाच्या प्रजाती आहेत.
बांबू लागवडीचा फायदा काय?
१) पर्यावरण आर्थिक उन्नती आणि रोजगाराच्या भरपूर संधी बांबू उत्पादनातून शेतकऱ्यांना मिळत आहेत. आधुनिक पद्धतीनेही बांबू रोपांची लागवड करता येऊ शकते. ठिबक सिंचनावर या रोपांची लागवड केल्यास त्याची वाढ झपाट्याने होत असल्याचे तज्ञ सांगतात.२) बांबू पिकास आंतरपीक म्हणून अद्रक, हळद, भाजीपाला या पिकांची ही लागवड करता येऊ शकते.३) बांबू पासून घर छप्पर चटई टेबल असा अनेक वस्तू बनवता येतात. बांबूपासून केल्या जाणाऱ्या उद्योगांना शासनाचे अनुदानही मिळते. केवळ उद्योग म्हणूनच नाही तर बांबू पासून इथेनॉल ही बनवता येत असल्याने येणाऱ्या काळात बांबूची मागणी वाढण्याची शक्यता आहे.
कधी करता येते लागवड?
- बांबूची लागवड पावसाळ्यात करता येते. मात्र सिंचनाची व्यवस्था असल्यास नोव्हेंबर डिसेंबर मध्येही लागवड करता येते. - कमी व्यासाच्या जातीसाठी ३x३ मी., मध्यम व्यासाकरिता (उदा. माणगा, माणवेल इ.) ५x५ मी. आणि अधिक मोठ्या व्यासाच्या बांबूसाठी ७x७ मी. तर हेमिलटोनीसाठी १०x१० मी अंतराची शिफारस करण्यात आलेली आहे.- लागवड करण्यापूर्वी प्रत्येक खड्ड्यातून पाच किलो कंपोस्ट किंवा गांडूळखत, युरिया १०० ग्रॅम, सिंगल सुपर फॉस्फेट १०० ग्रॅम, म्युरेट ऑफ पोटॅश ५० ग्रॅम मिसळावे. - कंद, रोपे, कंदकाठी खड्ड्याच्या मधोमध सरळ उभी ठेवून माती एका पेरापर्यंत घट्ट लावून घ्यावी. - त्यानंतर रोपाभोवती पसरवून आच्छादन करून घ्यावे. रोपाच्या भोवती पाणी साचून राहणार नाही याची दक्षता घ्यावी
बांबू लागवड कुठे शक्य?
- शेतीसाठी अयोग्य, दुष्काळी भागात आणि पाणी साचलेल्या भागामध्ये लागवड शक्य.
- कठीण, लवचिक आणि टिकाऊ असल्याने व्यावसायिक उत्पन्नाच्या दृष्टीने फायदेशीर.
- बांबूचा सुमारे १५०० प्रकारे कामकाजासाठी उपयोग. बांबूचा उपयोग खाण्यासाठी तसेच कृषी अवजारे, घरबांधणी, हस्तकला, पेपर निर्मिती इ. कामासाठी होतो.
- बांबू हा लाकडाला उत्तम पर्याय. फर्निचर, पार्टीशन निर्मितीसाठी उपयुक्त.
- राष्ट्रीय बांबू मिशनने देशामध्ये बांबूची व्यावसायिक दृष्टीने लागवड करण्यासाठी १७ प्रजातींची शिफारस.
- परसबाग, शेतीच्या बांधावर, मृद संवर्धनासाठी तसेच बांबूची व्यावसायिक लागवड शक्य.