बटाटा हे एक महत्त्वाचे कंदवर्गीय अन्न आहे जे जगभरात उगवले जाते. बटाटाकाढणीनंतर त्याची साठवण करणे आवश्यक आहे जेणेकरून ते चांगल्या स्थितीत राहील आणि त्याची गुणवत्ता टिकून राहील. बटाट्याची साठवणूक योग्यरित्या केल्यास ती सहा महिने किंवा त्याहून अधिक काळ चांगली राहू शकते.
बटाटा साठवणूकीसाठी जागेची निवडबटाटा साठवण्यासाठी योग्य जागेची निवड करणे आवश्यक आहे. बटाटा साठवण्यासाठी थंड, कोरडे आणि हवाबंद जागा निवडावी. बटाटा साठवण्यासाठी जागेची उंची कमीत कमी ६० सें.मी. असावी. बटाटा साठवण्यासाठी जागेत जागा २५ ते ३० सें.मी. अंतर ठेवावे.
बटाटा साठवणुकीसाठी हवामानबटाटा साठवण्यासाठी कमी तापमान आणि कमी आर्द्रता आवश्यक आहे. बटाट्यासाठी सर्वोत्तम साठवणूक तापमान ४ ते ६ डिग्री सेल्सिअस आहे. या तापमानात बटाट्याची गुणवत्ता चांगली राहते आणि त्यात खराब होण्याची शक्यता कमी असते. आर्द्रता ८५ ते ९० टक्के असावी. आर्द्रता जास्त असल्यास बटाट्यामध्ये बुरशी येण्याची शक्यता असते.
बटाटा साठवणूक कशी करावी?- बटाटा साठवण्यासाठी जागेत ५ ते ६ सें.मी. जाडीचा गवताचा थर टाकावा. त्यानंतर बटाटा पसरवावा. बटाट्याचे थर टाकल्यावर त्यावर पुन्हा गवताचा थर टाकावा. असे थर टाकून बटाटा साठवू शकता.- बटाटा साठवणुकीसाठी ६० ते ६५ टक्के आर्द्रता आणि १० ते १२ अंश सेल्सिअस तापमान योग्य आहे. बटाटा साठवणुकीसाठी वाळू, चांगल्या दर्जाचे शेणखत किंवा प्लास्टिकचा वापर करू शकता.- बटाटा काढणी, प्रतवारी व साठवणुकीसाठी शेतकऱ्यांनी योग्य पद्धतींचा अवलंब करावा. यामुळे बटाट्याची प्रत सुधारण्यास आणि त्याचे नुकसान कमी होण्यास मदत होते.
बटाटा साठवणुकीसाठी पद्धतीबटाटा साठवण्यासाठी अनेक पद्धती आहेत. त्यापैकी काही मुख्य पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत१) सामान्य साठवणया पद्धतीमध्ये बटाटे गोदामात साठवले जातात. गोदामाचे तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रित करण्यासाठी कोल्ड स्टोरेज किंवा हायड्रोकूलिंग सिस्टम वापरली जाते.२) कंटेनर साठवणया पद्धतीमध्ये बटाटे कंटेनरमध्ये साठवले जातात. कंटेनरमध्ये बटाट्याचे प्रमाण कमी असते जेणेकरून बटाट्यामध्ये ऑक्सिजनची कमतरता येणार नाही.३) पॅकिंग हाऊस साठवणया पद्धतीमध्ये बटाटे पॅकिंग हाऊसमध्ये साठवले जातात. पॅकिंग हाऊसमध्ये तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रित करण्यासाठी हायड्रोकूलिंग सिस्टम वापरली जाते.४) फ्लॅट पॅकिंगया पद्धतीमध्ये बटाटे एका थरात पॅक केले जातात. बटाट्यामध्ये ऑक्सिजनची कमतरता येणार नाही यासाठी पॅकिंगमध्ये छिद्र असतात.५) व्हॅक्यूम पॅकिंगया पद्धतीमध्ये बटाटे व्हॅक्यूम पॅक केले जातात. व्हॅक्यूम पॅकिंगमुळे बटाट्यामध्ये ऑक्सिजनची कमतरता येते आणि बटाट्याची गुणवत्ता चांगली राहते.
बटाटा साठवणुकीसाठी टिप्स- बटाटे काढणीनंतर ताबडतोब साठवू नका. बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांचे तापमान १० डिग्री सेल्सिअसपेक्षा कमी होईपर्यंत वाळवून घ्या.- बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांची प्रतवारी करा. खराब झालेले किंवा कुजलेले बटाटे वेगळे करून टाका.- बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांची धुलाई करू नका. बटाटे धुवल्यास त्यावरील नैसर्गिक संरक्षक थर निघून जातो आणि बटाट्याला खराब होण्याची शक्यता वाढते.- बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांची साफसफाई करा. बटाट्यावरील माती, घाण आणि इतर कचरा काढून टाका.- बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांचे तापमान मोजा. बटाटे साठवण्यासाठी ४ ते ६ डिग्री सेल्सिअस तापमान योग्य आहे.- बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांची आर्द्रता मोजा. बटाटे साठवण्यासाठी ८५ ते ९० टक्के आर्द्रता योग्य आहे.- बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांची गुणवत्ता तपासा. बटाटे निरोगी आणि खराबीपासून मुक्त असल्याची खात्री करा.- बटाटे साठवण्यासाठी योग्य पद्धत वापरा.
अधिक वाचा: बटाट्याची काढणी प्रतवारी कशी केली जाते?
बटाटा साठवणुकीत होणाऱ्या कीड आणि रोगांचे व्यवस्थापनबटाटा साठवणुकीत अनेक कीड आणि रोगांचा प्रादुर्भाव होऊ शकतो. या कीड आणि रोगामुळे बटाट्याची गुणवत्ता खराब होते आणि उत्पादनात घट येते. बटाटा साठवणुकीत होणाऱ्या कीड आणि रोगांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी खालील उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात.
किडी: बटाटा बोंडकीड, बटाटा मुळकिडा, बटाटा पाने खाणारी किड, बटाटा खोडकिडा इ.कीड व्यवस्थापन- बटाटा काढणीपूर्वी जमिनीतून कांद्याच्या पानांची उतरती पाने काढून टाकावीत.- बटाटा काढणीनंतर बटाट्याची प्रतवारी करून खराब बटाटे वेगळे करावेत.- बटाटा साठवण्यासाठी जागा स्वच्छ आणि कोरडी असावी.- बटाटा साठवण्यासाठी जागेत योग्य तापमान आणि आर्द्रता राखावी.- बटाटा साठवणुकीसाठी वाळू, चांगल्या दर्जाचे शेणखत किंवा प्लास्टिकचा वापर करावा.
रोग: बटाटा काळी बुरशी, बटाटा पांढरी बुरशी, बटाटा उग्र बुरशी, बटाटा सड इ.रोग व्यवस्थापन- बटाटा लागवडीसाठी निरोगी बियाणे वापरावे.- बटाटा लागवडीसाठी योग्य अंतर ठेवावे.- बटाटा पिकावर नियमित तपासणी करावी.- रोगग्रस्त बटाटे वेगळे करून नष्ट करावेत.- बटाटा साठवणुकीसाठी जागा स्वच्छ आणि कोरडी असावी.
बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी आंतरराष्ट्रीय पातळीवर मानांकनेबटाटा साठवणूक आणि काढणी ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे जी बटाट्याच्या गुणवत्तेचे संरक्षण करते आणि त्याची उत्पादकता वाढवते. बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी आंतरराष्ट्रीय पातळीवर अनेक मानांकने आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख मानांकने खालीलप्रमाणे आहेत.
१) International Potato Centre (IPC)IPC ही एक आंतरराष्ट्रीय संस्था आहे जी बटाट्याच्या संशोधन आणि विकासासाठी कार्य करते. IPC बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी एक मानक विकसित केले आहे. या मानकानुसार बटाटे साठवण्यासाठी तापमान ४ ते ६ डिग्री सेल्सिअस आणि आर्द्रता ८५ ते ९० टक्के असावी.
२) International Potato Federation (IPF)IPF ही एक आंतरराष्ट्रीय संस्था आहे जी बटाट्याच्या उत्पादन आणि वापरासाठी कार्य करते. IPF बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी एक मार्गदर्शक तत्त्वे विकसित केले आहे. या मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये बटाटे साठवण्यासाठी आवश्यक असलेली तापमान, आर्द्रता आणि इतर बाबींची माहिती दिली आहे.
३) United States Department of Agriculture (USDA)USDA ही अमेरिकेची कृषी विभाग आहे. USDA बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी एक मानक विकसित केले आहे. या मानकानुसार बटाटे साठवण्यासाठी तापमान ४ ते ७ डिग्री सेल्सिअस आणि आर्द्रता ८५ ते ९५ टक्के असावी.
राहुल गोरक्षनाथ घाडगेकृषी विस्तार विषयतज्ञ, कृषी विज्ञान केंद्र, नारायणगाव (पुणे )९४२२०८००११