ठिपकेदार कस्तुर पक्ष्याची महाराष्ट्रातील छायाचित्रासह नोंद

अमरावती : विदर्भातील मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पांतर्गत पूर्व घारगड बीटमध्ये गजेंद्र बावने, अजय लहाने श्याम म्हस्के राहुल गुप्ता व मनोज बिंड यांना ७ मार्च रोजी निसर्ग भ्रमंती व वन्यजीव छायाचित्रण करताना अत्यंत दुर्मीळ अशा 'ठिपकेदार कस्तुर' पक्ष्याची छायाचित्रासह महत्त्वपूर्ण नोंद करण्यात यश आले.

सर्व कस्तुर वर्गीय पक्ष्यांमध्ये हा ठिपकेदार कस्तुर अधिक आकर्षक दिसतो.या पक्ष्याचे इंग्रजी नाव 'स्केली थ्रश' असे असुन शास्त्रीय नाव झ्यूथेरा डॉमा असे आहे.वनभ्रमंती दरम्यान इतर पक्ष्यांचे निरीक्षण करतांना अचानक झाडीतून नदी काठच्या उंच झाडावर हा पक्षी येऊन बसला.याच्या अंगावरील वेगळ्या ठिपक्यांमूळे लगेच लक्ष गेल्यावर याचे छायाचित्र काढण्यात आले . साधारणपणे या पक्ष्याची लांबी २७ ते ३१ से.मी. भरते याच्या शरीरावर फिकट पिवळसर रंगावरील छोट्या छाेट्या रेषासदृश्य ठिपक्यांची रचना ही याची मुख्य ओळखीची खुण आहे .पोटाचा भाग पांढरा असुन त्यावरही ठिपके असतात व पाय फिकट नारींगी गुलाबी असतात.सतत कूजन न करणारा हा पक्षी अधूनमधून ५ ते १० मिनीटाच्या अंतराने टवि -टू-टू अशी स्पष्ट आणि तीव्र शीळ सूध्दा घालतो.हा पक्षी अतीशय लाजाळू असल्यामूळे फारसा उघड्यावर सहज येत नसल्यामूळे सहज दृष्टीस पडत नाही.घनदाट अरण्य आणि गर्द झाडांमध्येच याचे अस्तित्व अाढून येते .त्यामुळे याला शोधने फार कढीन आणि संयामाचे काम आहे असते . यावे नर आणि मादी हे दिसायला सारखेच असुन मादी ही छोट्या वाटीसारख्या खोलगट घरट्यात ३-४ राखाडी हिरवट रंगाची अंडी घालते.सामान्यपणे छोटे कीटक आणि कृमी हे यांचे खाद्य असुन याच्या दृर्मिळतेमूळे फारशी सविस्तर माहीती उपलब्ध होत नाही व याला अधाप प्रमाणित मराढी नामनीधान सुध्दा प्राप्त झालेले नाही.मलेशीयसह हा पक्षी भारताच्या केचळ उत्तर भागात हिमाचल प्रदेश आणि उत्तराखंड येथे आढळून येतो .ई - बर्ड या सारख्या जागतीक दर्जाच्या संकेतस्थाळावर उपलब्द असलेल्या माहीतीनुसार या पक्ष्याची ही महाराष्ट्रातील छायाचित्रासह खात्रीशीर अशी प्रथमच नोंद ढरली आहे.

मेळघाट वनपरिक्षेत्राचे एसीएफ आवारे व आरएफो वाकोडे यांच्या निंरतर आणि नाविन्यपूर्ण उपक्रम राबवण्याच्या वृत्ती व प्रयत्नांमुळे मेळघाटची जौवविवीधतता वाढीस लागली आहे. त्यांना सुध्दा प्रत्यक्ष भेटीअंती या पक्ष्याच्या महत्वपूर्ण नोंदविषयी माहीती देण्यात आली .वाघ आणि इतर वन्यजीव या करीता सुप्रसीध्द असलेले मध्यभारतातील मेळघाट चे जंगल हे कित्येक दृर्मीळ विवीध वनस्पती ,सरिसृप वर्गिय प्राणी आणि पक्ष्यांकरीता राष्ट्रीयस्तावर प्रसीद्ध होऊ पहात आहे. त्यामूळे व्याघ्रदर्शनाची आस घेऊन येणारे पर्यटक ,अभ्यासक आणि संशोधक यांनी मेळघाटच्या या जौवविवीधतेतीची सुध्दा योग्य दखल घेऊन मेळघाट परीसरातील निसर्गाचा असा विवीधांगी अास्वाद घेणे महत्वाचे असल्याचे मत मनोज बिंड यांनी वृत्तपत्र प्रतीनीधीजवळ व्यक्त केला आहे