नवी दिल्ली : जर तुम्ही एखाद्याला पैसे देण्यासाठी चेक वापरत असाल तर अनेक गोष्टींची काळजी घेणे खूप महत्त्वाचे आहे. अन्यथा, चेक बाऊन्स झाल्यास तुम्हाला मोठा दंड भरावा लागू शकतो. यासोबतच तुरुंगातही जावे लागू शकते. कारण चेक बाऊन्स होणे हा न्यायालयाच्या भाषेत कायदेशीर गुन्हा मानला जातो. यामध्ये 1881 च्या निगोशिएबल इन्स्ट्रुमेंट ऍक्ट (Negotiable Instruments Act of 1881) अंतर्गत दंडासह शिक्षेची तरतूद करण्यात आली आहे. दरम्यान, जेव्हा बँक काही कारणास्तव चेक नाकारते आणि पेमेंट केले जात नाही, तेव्हा तो चेक बाऊन्स मानला जातो. असे होण्याचे कारण बहुतांश खात्यांमध्ये बॅलन्स नसणे हे आहे. याशिवाय, व्यक्तीच्या स्वाक्षरीमध्ये फरक असला तरी बँक चेक नाकारते. त्यामुळे तुम्हाला अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागू शकते.
चेक बाउन्स होण्याची कारणे...- प्राप्तकर्त्याच्या बँक खात्यात अपुरा निधी.- स्वाक्षरी एकसारखी नाही.- खाते क्रमांकाशी जुळत नाही.- चेकच्या तारखेसह जारी करा.- शब्द आणि आकड्यांमधील रकमेची एकसमानता नसणे.- फाटलेला चेक असणे.- ओव्हरड्राफ्टची मर्यादा ओलांडणे.
...तर कायदेशीर नोटीस पाठवली जातेचेक बाऊन्स झाल्यावर चेक देणाऱ्या व्यक्तीला त्याची माहिती द्यावी लागते. त्यानंतर त्याला 1 महिन्याच्या आत तुम्हाला पैसे द्यावे लागतील. तसे करण्यात अयशस्वी झाल्यास, त्या व्यक्तीला कायदेशीर नोटीस पाठवली जाते आणि त्यानंतरही, 15 दिवस प्रतिसाद न मिळाल्यास, निगोशिएबल इन्स्ट्रुमेंट अॅक्ट, 1881 च्या कलम 138 नुसार त्याच्याविरुद्ध गुन्हा दाखल केला जातो. निगोशिएबल इन्स्ट्रुमेंट्स अॅक्ट, 1881 अंतर्गत संबंधित व्यक्तीवर कारवाई केली जाऊ शकते आणि चेक काढणाऱ्याला दोन वर्षांपर्यंत शिक्षा होऊ शकते.
फक्त 3 महिने कालावधी चेक, बँक ड्राफ्ट सध्या त्यांच्या जारी केल्यापासून 3 महिन्यांसाठी वैध आहेत. 3 महिन्यांपेक्षा जुन्या चेकचा अस्वीकार करणे ही सामान्य बँकिंग प्रथा आहे. ही पद्धत चेक लिहिलेल्या व्यक्तीच्या सुरक्षेसाठी आहे, कारण पेमेंट इतर कोणत्या तरी माध्यमातून केले गेले असण्याची किंवा चेक हरवला किंवा चोरीला गेला असण्याची शक्यता असते.
या गोष्टींची विशेष काळजी घ्या...- जेव्हा तुम्ही एखाद्याला चेक देता तेव्हा तुमच्या खात्यात पैसे असल्याची खात्री करा.- याशिवाय चेक घेणार्‍या व्यक्तीने तो तीन महिन्यांत कॅश केली पाहिजे.- जेव्हा तुम्ही चेक द्वारे एखाद्याला पैसे देत असाल, तेव्हा नाव, रकमेबाबत शब्द आणि आकडे यांच्यामध्ये अधिक स्पेस देणे टाळा.- जेव्हा तुम्ही बँकेच्या चेकवर स्वाक्षरी (Signature) करता तेव्हा लक्षात ठेवा की संबंधित बँकेच्या शाखेच्या नोंदींमध्ये आधीच नोंद आहे, त्याच पद्धतीने तुम्हाला स्वाक्षरी करावी लागेल.- जेव्हा तुम्ही बँकेच्या चेकद्वारे एखाद्याला पैसे देता तेव्हा चेक नंबर, खात्याचे नाव, रक्कम आणि तारीख यासारखे चेकचे डिटेल्स लक्षात ठेवा.- नेहमी खाते प्राप्तकर्ता ( Account Payee) चेक जारी करा.- चेकवरील स्वाक्षरी बँकेकडे नोंदणीकृत असावी.- चेकवरील माहिती काळजीपूर्वक आणि अचूक भरा.