या वर्षी भारतासह जगातील सहा देशांमध्ये तांदळाचे विक्रमी उत्पादन अपेक्षित आहे. असे असतानाही तांदळाच्या किमतीने ११ वर्षांचा उच्चांक गाठला आहे. अजुनही दर वाढण्याची शक्यता आहे. तांदूळ हे जगभरातील तीन अब्जाहून अधिक लोकांचे मुख्य अन्न आहे आणि जगातील ९०% तांदूळ आशियामध्ये पिकवला जातो. जगातील एकूण तांदूळ निर्यातीत भारताचा वाटा सुमारे ४०% आहे. भारत संपूर्ण जगाला स्वस्त तांदूळ पुरवतो. देशातील तांदळाच्या किमती नऊ टक्क्यांच्या वाढीसह पाच वर्षांच्या उच्चांकावर पोहोचल्या आहेत. अल निनोमुळे यंदा मान्सूनवर परिणाम होण्याची शक्यता आहे.
पण अजून बराच वेळ आहे. त्यापूर्वीच तांदळाचे भाव वाढू लागले आहेत. अन्न आणि कृषी संघटना (FAO) चा जागतिक तांदूळ किंमत निर्देशांक ११ वर्षांच्या उच्चांकावर पोहोचला आहे. अमेरिकेच्या कृषी विभागाने जगातील सहाही तांदूळ उत्पादक देशांमध्ये विक्रमी उत्पादन होण्याची शक्यता वर्तवली असताना ही परिस्थिती आहे. यामध्ये बांगलादेश, चीन, भारत, इंडोनेशिया, थायलंड आणि व्हिएतनाम यांचा समावेश आहे.
गेल्या वर्षी रशियाने युक्रेनवर केलेला हल्ला आणि हंगामी कारणांमुळे तांदळाचा पुरवठा कडक आहे. शिपमेंटमध्ये काही कपात झाल्यास, यामुळे किंमतींमध्ये लक्षणीय वाढ होऊ शकते. अलिकडच्या काही महिन्यांत साखर, मांस आणि अंडी यांच्या किमती वाढल्या आहेत. देशांतर्गत किमती नियंत्रणात ठेवण्यासाठी त्यांचे उत्पादन करणाऱ्या देशांनी निर्यात बंद केली.
तांदूळ निर्यातदार संघटनेचे अध्यक्ष बीके कृष्णा राव यांनी सांगितले की, भारत जगातील सर्वात स्वस्त तांदूळ विकत आहे. किमान आधारभूत किमतीत वाढ झाल्याने किमती वाढल्या. त्यामुळे इतर देशांनीही तांदळाच्या दरात वाढ करण्यास सुरुवात केली आहे. ओलम इंडियाचे राइस बिझनेसचे उपाध्यक्ष नितीन गुप्ता म्हणाले की, अल निनोचा प्रभाव फक्त भारतापुरता मर्यादित नाही. याचा परिणाम सर्व भात उत्पादक देशांवर होतो. मर्यादित पुरवठ्यामुळे तांदळाचे भाव आधीच वाढत आहेत. उत्पादनात घट झाली तर त्यात लक्षणीय वाढ होईल.
२०२३-२४ च्या अखेरीस जागतिक तांदळाचा साठा १७०.२ दशलक्ष टन असण्याचा अंदाज आहे, जी सहा वर्षांतील सर्वात कमी पातळी आहे. अमेरिकेच्या कृषी विभागाने दिलेल्या माहितीनुसार भारत आणि चीनमध्ये तांदळाचा साठा कमी झाला आहे. उत्पादनात घट झाल्यास तांदळाच्या किमती २० टक्के किंवा त्याहून अधिक वाढू शकतात, असे नवी दिल्लीस्थित जागतिक व्यापार गृहाने म्हटले आहे. जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा तांदूळ निर्यातदार देश थायलंडने शेतकऱ्यांनी भाताचे एकच पीक घेण्याचे आवाहन केले आहे. मे महिन्यात देशात सरासरीपेक्षा २६% कमी पाऊस झाला. भारतात भाताचे दुसरे पीक नोव्हेंबरमध्ये लावले जाते. उन्हाळी भात पेरणीखालील क्षेत्र २६% कमी आहे. याचे कारण देशात सरासरीपेक्षा आठ टक्के कमी पाऊस झाला आहे.
जगातील सर्वाधिक भात उत्पादक असलेल्या चीनमध्येही वातावरण भातशेतीसाठी अनुकूल नाही. पण मागणी आणि पुरवठ्याची अडचण नाही. महागाई हा भारतासाठी नेहमीच चिंतेचा विषय राहिला आहे. गेल्या वर्षी सरकारने गव्हाची निर्यात थांबवली आणि तांदूळ आणि साखरेच्या निर्यातीवरही निर्बंध लादले. त्यामुळे इतर देशांमध्ये पुरवठा कडक झाला आहे.