भारतात नाण्यांपेक्षा नोटांचा वापर जास्त केला जातो. यामुळेच भारत सरकारही नाण्यांपेक्षा नोटांच्या छपाईवर अधिक भर देते. भारतात 10, 20, 50, 100, 200 आणि 500 रुपयांच्या नोटा छापल्या जातात. या नोटा छापण्याचे काम रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया(RBI) करते. तुमच्यापैकी अनेकांना प्रश्न पडला असेल की, या नोटा छापायला सरकारला किती पैसे लागतात.
RBI किती नोटा छापू शकते?
कोणतेही सरकार किंवा भारतीय रिझर्व्ह बँक गरजेपेक्षा जास्त नोटा छापू शकत नाही. किती नोटा छापायच्या, याचाही नियम आहे. RBI भारतात किती नोटा छापू शकते हे किमान राखीव प्रणालीच्या आधारावर ठरवले जाते. ही प्रणाली भारतात 1957 पासून कार्यरत आहे. या प्रणालीनुसार रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाला 200 कोटी रुपयांची मालमत्ता स्वतःकडे ठेवावी लागेल. ज्यामध्ये 115 कोटी रुपयांचा सोन्याचा साठा आणि 85 कोटी रुपयांच्या परकीय चलनाचा समावेश आहे. एवढा पैसा साठवल्यानंतरच आरबीआय अर्थव्यवस्थेच्या गरजेनुसार अनिश्चित काळासाठी चलन छापते.
10, 20 आणि 50 रुपयांच्या नोटा छापण्यासाठी किती खर्च येतो?
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया नोट प्रिंटिंग लिमिटेड (BRBNML) कडून आरटीआयद्वारे उत्तर मागितले असता, तेथून मिळालेल्या माहितीनुसार, 2021-22 (FY22) या आर्थिक वर्षात 10 रुपयांच्या 1 हजार नोटा छापण्यासाठी 960 रुपये खर्च करावे लागले. त्यानुसार 10 रुपयांची एक नोट छापण्यासाठी सरकारला 96 पैसे खर्च करावे लागले. त्याच वर्षी 20 रुपयांच्या 1 हजार नोटा छापण्यासाठी 950 रुपये खर्च करावे लागले. म्हणजेच 20 रुपयांची नोट छापण्यासाठी 95 पैसे मोजावे लागतात. तर 2021-22 मध्ये 50 रुपयांच्या एक हजार नोटा छापण्यासाठी 1,130 रुपये खर्च करावे लागले. म्हणजेच RBI ला 50 रुपयांची नोट छापण्यासाठी 1 रुपया 13 पैसे खर्च करावे लागतात.
100, 200 आणि 500 च्या नोटांचे गणित समजून घ्या
100 रुपयांच्या एक हजाराच्या नोटा छापण्यासाठी आरबीआयला एकूण 1770 रुपये खर्च करावे लागल्याचे सांगण्यात आले आहे. म्हणजेच 100 रुपयांची एक नोट छापण्यासाठी आरबीआयला 1.77 रुपये खर्च करावे लागले. तर, 200 रुपयांबद्दल बोलायचे झाले, तर या आर्थिक वर्षात 200 रुपयांच्या एक हजार नोटा छापण्यासाठी आरबीआयला 2370 रुपये खर्च करावे लागले. म्हणजेच 200 रुपयांची एक नोट छापण्यासाठी आरबीआयला 2.37 रुपये खर्च करावे लागले.
शेवटी 500 रुपयांच्या नोटांबद्दल बोलायचे झाले तर, 2021-22 मध्ये RBI ला 500 रुपयांच्या एक हजार नोटा छापण्यासाठी 2290 रुपये खर्च करावे लागले. म्हणजेच RBI ला 500 रुपयांची एक नोट छापण्यासाठी 2.29 रुपये खर्च करावे लागले.