आगामी काळात डॉलरचे महत्त्व कमी होऊ शकते. खरं तर, भारत पूर्व आशियाई देश आणि आशियाई क्लिअरिंग युनियन (ACU) च्या सदस्यांसह राष्ट्रीय चलनांमध्ये व्यापार सेटलमेंट यंत्रणा तयार करण्याच्या शक्यतांचा शोध घेत आहे. चीन, जपान, कोरिया, तैवान आणि हाँगकाँग हे देश ज्या देशांसोबत राष्ट्रीय चलनांमध्ये व्यापार समझोता यंत्रणा निर्माण करण्याच्या शक्यतांचा शोध घेत आहेत त्या देशांपैकी प्रमुख असू शकतात. दुसरीकडे, ACU बद्दल बोलायचे तर, त्याची स्थापना 1974 मध्ये संयुक्त राष्ट्र आर्थिक आणि सामाजिक आयोग (ESCAP) च्या पुढाकाराने झाली. ही एक पेमेंट सिस्टम आहे. या अंतर्गत बांगलादेश, भूतान, भारत आणि इराणच्या मध्यवर्ती बँकांचा समावेश आहे.
शेअर बाजाराचा इतिहास, BSEच्या लिस्टेड कंपन्यांचं मार्केट कॅप प्रथमच ३०० लाख कोटींच्या पुढे
जागतिक आर्थिक व्यवस्थेत अधिक स्थिरता आणताना भारतीय रुपयाचे आंतरराष्ट्रीयीकरण करण्याच्या उद्देशाने भारत सरकारचे हे पाऊल आहे. याशिवाय अमेरिकन डॉलरसारख्या चलनावरील अवलंबित्व कमी करण्याचीही योजना आहे. इराण सरकारने आंतरराष्ट्रीय व्यापारासाठी डॉलर काढून टाकण्याचे आवाहन केले आहे. शांघाय कोऑपरेशन ऑर्गनायझेशनच्या राज्य प्रमुखांच्या 23 व्या बैठकीत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या अध्यक्षतेखाली व्हिडिओ लिंकद्वारे संबोधित करताना इराणचे अध्यक्ष इब्राहिम रायसी यांनी ही घोषणा केली.
2022 मध्ये, भारतीय रिझर्व्ह बँकेने आंतरराष्ट्रीय व्यापार सेटलमेंटसाठी एक यंत्रणा तयार केली होती. आरबीआयनेही यासंदर्भात बँकांना सूचना दिल्या असून, भारतीय चलनात आयात-निर्यातीच्या सेटलमेंटसाठी बँकांनी अतिरिक्त व्यवस्था करावी, असे म्हटले आहे. ही प्रणाली लागू करण्यापूर्वी बँकांना त्यांच्या परकीय चलन विभागाची पूर्वपरवानगी घेणे आवश्यक होते.
भारत जवळपास 18 देशांसोबत अशाच व्यवस्थेअंतर्गत व्यापार करत आहे. यासाठी सुमारे 60 स्पेशल रुपी व्होस्ट्रो खाती (SRVA) उघडण्यात आली आहेत. तज्ज्ञांच्या मते, यामुळे भारतीय व्यवसायांना अधिक बार्गेनिंग पॉवर तर मिळेलच, शिवाय भारतीय अर्थव्यवस्थाही मजबूत होईल. 60 व्होस्ट्रो खाती जागतिक स्तरावर रुपया मजबूत करतील आणि व्यापार तूट कमी करण्यास मदत करतील. भारतातील व्होस्ट्रो खाती असलेले १८ देश म्हणजे बोत्सवाना, फिजी, जर्मनी, गयाना, इस्रायल, केनिया, मलेशिया, मॉरिशस, म्यानमार, न्यूझीलंड, ओमान, रशिया, सेशेल्स, सिंगापूर, श्रीलंका, टांझानिया, युगांडा आणि यूके. देशांतर्गत बँका वोस्ट्रो खात्यात विदेशी बँकांसाठी देशांतर्गत चलन ठेवतात.
फक्त भारतच नाही तर जगातील इतर देशही राष्ट्रीय चलनांवर लक्ष केंद्रित करत आहेत. जर्मनी आणि यूके सारख्या काही विकसित देशांनी देखील व्यापारासाठी अमेरिकन डॉलरऐवजी राष्ट्रीय चलने वापरण्यास सहमती दर्शविली आहे.