आजकाल स्टॉक ट्रेडिंगचे पेव वाढत चालले आहे. खूप जणांना वाटते की स्टॉक ट्रेडिंग हा कमी वेळात खूप पैसे कमावण्याचा सोपा मार्ग आहे. यात ऑप्शन्स ट्रेडिंगची खूप मोठी भर पडलेली दिसते. बरेच एन्फ्लूएन्सर ऑप्शन्स ट्रेडिंग तुम्हाला कसं लगेच श्रीमंत बनवू शकतं, अशा दिशाभूल करणाऱ्या जाहिराती सातत्याने सोशल मीडियावर करताना दिसतात आणि ऑप्शन्स ट्रेडिंगच्या धोक्यांबद्दल मात्र ते काहीही माहिती पुरवत नाहीत. तर आज आपण ऑप्शन्स ट्रेडिंग म्हणजे काय आणि त्यात काय जोखमी आहेत हे जाणून घेऊ!
ऑप्शन्स ट्रेडिंग म्हणजे काय?
ऑप्शन्स स्टॉक ट्रेडिंगमध्ये खरेदी-विक्रीचे करार समाविष्ट असतात, जे गुंतवणूकदारांना पूर्वनिर्धारित किमतीवर विशिष्ट स्टॉक खरेदी किंवा विक्री करण्याचा अधिकार देतात, परंतु ते बंधनकारक नसतात. ऑप्शन्स म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या करारांमध्ये एक्स्पायरी डेट्स असतात. त्यांचा वापर स्टॉकच्या भावी किमतीच्या हालचालीवर अंदाज लावण्यासाठी किवा विद्यमान स्टॉक पोझिशन हेज करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. ऑप्शन्सची खरेदी आणि विक्री होऊ शकते आणि संभाव्य नफा आणि तोटा अंतर्निहित स्टॉकच्या किमतीच्या हालचालींवर आधारित असतो. ऑप्शन्स ट्रेडिंगमुळे गुंतवणूकदारांना त्यांच्या भांडवलाचा फायदा घेता येतो आणि पारंपरिक स्टॉक ट्रेडिगपेक्षा जास्त परतावा मिळू शकतो.
ऑप्शन्स ट्रेडिंगचे प्रकार कोणते?
१. कॉल ऑप्शन हा एक करार आहे जो धारकाला मुदत संपण्याच्या तारखेपूर्वी पूर्वनिश्चित किमतीवर (स्ट्राइक किंमत) विशिष्ट स्टॉक खरेदी करण्याचा अधिकार देतो, परंतु असे करणे बंधनकारक नसते. स्टॉकची किंमत स्ट्राइक किमतीपेक्षा वर गेल्यास ते फायदेशीर असते.
२. पुट ऑप्शन हा एक करार आहे, जो धारकाला मुदत संपण्याच्या तारखेपूर्वी विशिष्ट स्टॉकची पूर्वनिश्चित किंमत (स्ट्राइक किमत) वर विक्री स्टॉकची किंमत स्ट्राइक किमतीपेक्षा कमी आल्यास ते फायदेशीर आहे.
३. दोन्ही प्रकरणांमध्ये, ऑप्शन्सचा खरेदीदार स्टॉक खरेदी किवा विक्री करण्याच्या अधिकारासाठी प्रीमियम भरतो. ऑप्शन्सचा विक्रेता प्रीमियम गोळा करतो परंतु खरेदीदाराने त्याचा वापर करण्याचा निर्णय घेतल्यास ऑप्शन्स कराराची पूर्तता करण्याची जोखीम देखील घेतो.
धोके कोणते?
१. मर्यादित कालमर्यादा : पर्यायांची कालबाह्यता तारीख असते, याचा अर्थ त्यांच्याकडे मर्यादित कालावधी कालावधी असतो, ज्यामध्ये त्यांचा वापर केला जाऊ शकतो. जर पर्याय संपुष्टात आला तर, गुंतवणूकदार पर्यायासाठी भरलेला संपूर्ण प्रीमियम गमावू शकतो.
२. अस्थिरताः किमती अस्थिरतेमुळे प्रभावित होतात आणि बाजारातील परिस्थितीतील अचानक बदलांमुळे किमतीत लक्षणीय बदल होऊ शकतात.
३. संभाव्य नुकसान: ऑप्शन्स उच्च परताव्याची क्षमता देतात, परंतु ऑप्शन्स ट्रेडिंगमध्ये संभाव्य नुकसानीची जोखीम देखील खूप जास्त असते.
४. जटिल स्वरूपः ऑप्शन्स जटिल आर्थिक साधने असू शकतात आणि ते कसे कार्य करतात हे समजून घेण्यासाठी विशिष्ट ज्ञान आणि कौशल्य आवश्यक आहे. समजुतीच्या अभावामुळे गुंतवणुकीचे चुकीचे निर्णय घेणे आणि त्यामुळे मोठे आर्थिक नुकसान ओढवून घेण्याची जोखीम कायम असू शकते.
५. ललिव्हरेजः ऑप्शन्स ट्रेडिंगमध्ये लिव्हरेजचा समावेश होतो, याचा अर्थ असा होतो की अंतर्निहित मालमत्तेच्या किमतीत थोडीशी हालचाल केल्यास लक्षणीय नफा किंवा तोटा होऊ शकतो. लिव्हरेज नफा वाढवू शकतो, तर तो तोटा देखील वाढवू शकतो, ज्यामुळे ऑप्शन ट्रेडिंगची एकूण जोखीम वाढते.
प्राची देशमुख
(लेखिका फायनान्शिअल लिटरसी प्रशिक्षक आहेत)
prachido@gmail.com