८० वर्षांचा सह्याद्री

पद्मविभूषण शरदचंद्र पवार हे गेली ५० वर्ष या राज्याच्या राजकारणावर, या राज्याच्या मातीवर, या राज्याच्या प्रत्येक घडामाेडीवर गारुड करणारे व्यक्तीमत्व आहे. अर्थकारण असाे, समाजकारण असाे, शिक्षण असाे, राेजगार असाे, शेती आणि त्यासंबंधित इतर गाेष्टी असाे, आदरणीय साहेबांनी या आणि अशा प्रत्येक गाेष्टीत इतके काम करुन ठेवले आहे की, येणारी १०० वर्षे तरी या माणसाच्या नावाशिवाय, उल्लेखाशिवाय खचितच ते पूर्णत्वास जाईल.

वयाच्या १६ व्या वर्षी पवार यांनी आपल्या सामाजिक तथा राजकीय जीवनाची सुरुवात केली. गाेवा मुक्ती लढ्याला पाठिंबा दर्शविण्यासाठी त्यांनी विद्याथ्र्यांचा एक मेळावा आयाेजित केला हाेता. यानंतर महाविद्यलयीन शिक्षण घेत असताना त्यांनी विद्यार्थी संघटनेचे नेते म्हणून काम पाहण्यास सुरुवात केली. याच विद्यार्थी संघटनेच्या एका कार्यक्रमासाठी पवार यांनी तत्कालीन मुख्यमंत्री यशवंतराव चव्हाण यांना आमंत्रित केले हाेते. पुढे याच यशवंतरावांचे पवार साहेब अत्यंत आवडते शिष्य बनले. पुढे चालून वयाच्या अवघ्या २४ व्या वर्षी काेणतीही राजकीय पार्श्वभूमी नसणारा हा दमदार युवक महाराष्ट्र राज्य युवक संघटनेचा अध्यक्ष झाला. आणि इथूनच पवार यांना यशवंतराव चव्हाण यांचा वारसदार म्हणून पाहू जाऊ लागले.

परंतु, शरद पवार हे नाव महाराष्ट्राच्या आणि देशाच्या राजकारणात गाजायला लागले ते १९७७/७८ पासून, असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. काॅंग्रेसमध्ये बंड घडवून आणत वसंतदादा पाटील यांचे सरकार पाडत पवार साहेबांनी जनता दलाच्या मदतीने पुलाेदचे सरकार स्थापन केले आणि राज्यात व देशात हाहाकार उडाला. वयाच्या अवघ्या ३७ व्या वर्षी त्यांनी ही किमया साधली आणि तत्कालीन सर्वशक्तीमान नेत्या पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनाही पवार यांनी आपली दखल घेण्यास भाग पाडले.

या घटनेनंतर पवार आणि महाराष्ट्राचे राजकारण कधीच वेगळं हाेऊ शकलं नाही. उलट त्यांचे महत्व या राज्याच्या आणि देशाच्या इतिहासात वाढतच राहील. वयाच्या १६ व्या वर्षी १९५६ साली एका विद्याथ्र्याच्या मेळाव्यातून सुरु झालेला पवार यांचा हा प्रवास पुढे २४ वर्षे महाराष्ट प्रदेशाचे युवक अध्यक्ष, १९६७ साली २७ व्या वर्षी आमदार, २९ व्या वर्षी राज्यमंत्री तर देशातील सर्वात तरुण मुख्यमंत्री बनण्याचा मान मिळवत अवध्या ३७ व्या वर्षी मुख्यमंत्री असा हाेत पुढे विराेधी पक्षनेते (विधानसभा आणि लाेकसभा), खासदार, संरक्षण मंत्री, कृषीमंत्री असा विविध मार्गाने समर्थपणे सुरु राहिला आणि या प्रवासात पवार यांनी जे काही निर्णय घेतले त्या निर्णयांनी या राज्यावर आणि देशावर एकूणच दूरगामी परिणाम केेले आहेत. पवार यांच्या आजवरच्या या प्रवासात असं एकही क्षेत्र नाही ज्याला साहेबांचा परिसस्पर्श झाला नसेल.

संपूर्ण देशात फलाेत्पादन क्रांती घडवून आणण्याचा विक्रमही पवार यांच्या नावावरच आहे. राज्यात केलेला फलाेत्पादनाचा प्रयाेग इतक्या माेठ्या प्रमाणावर यशस्वी झाला की, पुढे या प्रयाेगाला राष्ट्रीय फलाेत्पादन अभियान म्हणून अवघ्या देशाने स्वीकारले. फलाेत्पादनाच्या माध्यमातून साहेबांनी राजकार हमी याेजनाही गावाेगावी पसरवली. परिणामी काेरडवाहू, नापीक समजल्या गेलेल्या जमिनींला नवसंजीवनी प्राप्त झाली. लाखाे उपेक्षित शेतकरी मुख्य प्रवाहात आले. महाराष्ट्रात फलाेद्यान याेजना राबवून ताेपर्यंत अप्राप्य असलेली डाळिंब आदी फळे त्यांच्यामुळेच माेठ्या प्रमाणात बाजारात आली. महाराष्ट्रातली अहमदाबादी बाेरे सर्वत्र दिसू लागली ती त्यांच्यामुळेच. इतकेच नव्हे तर देशात शेवगा लावू नये, या अंधश्रद्धेला न जुमानता त्यांनी शेवग्याची लावगड केली हाेती. वाइन निमर्ितीला प्राेत्साहन देऊन शेतकऱ्याच्या हातात चार अधिकचे पैसे कसे येतील याकडे त्यांनी लक्ष दिले हाेते. साखर, मुबलक असताना निर्यातबंदीसाठीचे व्यापारी लाॅबीचे प्रयत्न, बलदंड काॅमर्स मिनिस्ट्रीशी एक हाती टक्कर घेत पवार यांनीच हाणून पाडले हाेते. कांद्याच्या भावात स्थिरता येण्यासाठी त्याचबराेबर शेतकऱ्यालाही रास्त भाव मिळावा यासाठी अनेक अंगांनी प्रयत्न करणारे देखील पवारच हाेते.

महाराट्राच्या औद्याेगिक विकासाचा पायादेखील पवार यांनीच रचला आहे, असे म्हणण्यास काही हरकत नाही. १९८८ साली त्यांनी राज्यात राेजगार निर्मितीसाठी अनेक धाेरणात्क निर्णय घेतले. छाेट्या तसेच लघु उद्याेागांना सवलती दिल्या. परिणामी पुढील केवळ दाेन वर्षांत राज्यात तब्बल ३२०० नवे उद्याेग आणि १००० च्यावर मध्यम उद्याेग नाेंदवले गेले. हा माेठा विक्रम आहे. आदिवासी बांधवांसाठी राज्याच्या अर्थसंकल्पात प्रथमच आर्थिक तरतूद करण्याचा निर्णय त्यांनीच घेतला. परिणामी राज्यातील सर्वांत उपेक्षित घटकाला राज्याच्या एकूण अर्थसंकलपात हक्काचा वाटा मिळाला. पुढे सबंध देशाने या निर्णयाला मार्गदर्शक सूत्र म्हणून स्वीकारले.

१९९३ चे बाॅम्बस्फाेट असाे किंवा खिल्लारीचा विनाशकारी भूकंप असाे. आपत्ती व्यवस्थापन करण्यात असणारा पवार यांचा हातखंडा संबंध देशाने अनुभवला. महिलांना सैन्यात सामावून घेणारेदेखील पवारच हाेते. संरक्षणमंत्री असताना त्यांनी हा क्रांतिकारक निर्णय घेतला हाेता. यासाेबतच महिलांना नगरपालिका आणि पंचायत समितीमध्ये ३३ टक्के आरक्षणाची तरतूद केली. यामुळे महिलांना निर्णय प्रक्रियेत भाग घेता येऊ लागला. त्यांची ही सगळी कामे पाहिली की, महाराष्ट्राच्या आणि पर्यायाने देशाच्या कृषी, अर्थ, सामाजिक, शैक्षणिक तसेच राजकारणातील याेगदान पाहता त्यांचा संपूर्ण कार्याचे अगदी व्यवस्थीत आणि टापटीप असं डाॅक्युमेंटेशन व्हायला हवं, अस मनापासून वाटतं. त्यांच्या ८० व्या वाढदिवसाच्या निमित्ताने या गाेष्टी आता माेठ्या प्रमाणावर हाेतील अस वाटतं.

राज्याला गरज असताना ८० वर्षांच्या याेद्धयाने आपल्या कतृर्त्वच्या बळावर, आपल्या अनुभवाच्या जाेरावर आपला जख्ख म्हाताऱ्या हाताने मायेचा हात फिरवत महाराष्ट्राला भाजपच्या जाेखडातून मुक्त केलं. गेली ५० वर्षे राज्याच्या राजकारणात एक सुसंस्कृतपणा जपत ते या देशाच्या राजकीय पटलावर ठामपणे आणि खंबीरपणे उभे आहेत. त्यांच्या या पाॅवर आणि वारचा करिश्मा म्हणूनच गल्लीपासून दिल्लीपर्यंत सर्वंत्र पहायला मिळताे. आता हा सह्याद्री ८० वर्षांचा हाेताेय. त्यांना उत्तम आराेग्य लाभाे या अपेक्षेसहित वाढदिवसाच्या हार्दिक शुभेच्छा !

डाॅ. जितेंद्र आव्हाड

गृहनिमार्ण मंत्री, महाराष्ट