सारीका पूरकर- गुजराथी
हिवाळा. सगळ्यांचाच आवडता ऋतू. बाजारात मस्त गाजर-मटारचे ढीग लागलेले असतात. भाज्यांची रेलचेल असते. आरोग्यासाठीही हिवाळा पोषक मानला जात असल्यामुळे घरोघरी मेथी-डिंकाच्या लाडवांचा खुराक सुरू होतो. शरीरसौष्ठव कमवायचं म्हणूनही अनेकांची लगबग सुरू होते. भल्या सकाळी जॉगिंग ट्रॅक्स, जिम गर्दीने फुलून जातात. सध्या चांगली थंडी पडू लागली आहे. अनेकजण एकदम फिटनेस फ्रिक होतात. त्यातलं पिअर प्रेशर वाढलं. मग आपल्यालाही वाटतं स्वतर्‍ला फिट, फ्रेश आणि फाईनशाईन बनवून टाकावं.पण पहिली अडचण म्हणजे थंडीत छान उबदार सकाळी पांघरूणातून डोकंही बाहेर काढावंसं वाटत नाही. उठावंसंच वाटत नाही. रोज वाटतं, आज नक्की उठू लवकर, फिरायला जायला सुरुवात तरी करू; पण होत नाही.घाबरू नका, तुम्ही एकटे नाहीत असं वाटणारे किंवा करणारे. अनेकजणांना असंच वाटतं, काहीजण मनाचे पक्के म्हणून आपल्या वाटण्यावर मात करतात इतकंच. हिवाळा म्हटलं की दिवस छोटे, रात्न मोठी म्हणून भरपूर झोपायला मिळणार म्हणून खुश होणार्‍यांपैकी तुम्ही असाल तर मग तुमच्या अंगात हिवाळ्यातला आळस संचारला आहे बरं का ! हिवाळ्यात आळस वेगळा असतो का? असा प्रश्न पडणं साहजिकच आहे; पण असतो हा हिवाळी आळस, थकवा. आठ-आठ वाजेर्पयत ब्लँकेटमध्ये शरीराचं मुटकुळं करून पडून राहिलं तरी तो थकवा जात नाही. उलट जास्तच वेढतो. फटीग येतो, त्यावर उपाय काय?
1) सूर्यप्रकाश ! उन्हात बसा !हिवाळ्यात रात्न मोठी असते, त्यामुळे सकाळी, पहाटे अंधारच असतो. लवकर उजाडत नाही. यामुळे सूर्यप्रकाशही लवकर तुमच्यार्पयत पोहचत नाही. या वातावरणात तुमच्या शरीरात मेलाटेनिन हा हार्मोन मोठय़ा प्रमाणात विकसित होतो, ज्यामुळे तुम्हाला जास्त झोप येते. म्हणूनच सकाळी उठल्या-उठल्या तुमच्या दारा-खिडक्यांचे पडदे आधी बाजूला सारून सूर्यप्रकाशाला घरात येऊ द्या. घराच्या गॅलरीत, टेरेसमध्ये, असल्यास लॉनवर सूर्यप्रकाशात वावर वाढवा. तसेच ऑफिसमध्ये असतानाही लंच ब्रेकमध्ये शक्य झाल्यास उन्हात थोडावेळ तरी थांबा. स्वच्छ हवा, सूर्यप्रकाश यामुळे आपोआपच फ्रेशनेस येईल.2) वेळेवर झोपारात्नीची झोप शांत व पुरेशी झाली नाही तरी थकवा येतो. अनइझी वाटतं. पण, थंडी म्हटलं की झोप लागणारच असं म्हणून 8-10 तास झोपेच्या सवयीला पाठीशी घालू नका. उलट तुम्ही जेवढे जास्त तास झोप घ्याल, तेवढा आळस वाढत जातो. हिवाळा आहे म्हणून झोपेची गरज जास्त असते, असं काहीही नसतं. तुम्ही दररोज जेवढी झोप घेता, तेवढीच घ्या (सहा ते आठ तास पुरेशी समजली जाते). रात्नीची झोप शांत लागावी यासाठी बेडरूम स्वच्छ ठेवा, योग्य बिछाना वापरा. पांघरूणही ऊबदार, कम्फर्टेबल घ्या. टीव्ही-मोबाइलला लांब ठेवा.3)नियमित व्यायाम कराहिवाळ्यात संध्याकाळ चटकन होते, अंधारही लवकर पडतो. थंडीही जोर धरू लागते. मग पुन्हा स्वेटर-टोपी-ग्लोव्हज घालून घरात अथवा शेकोटीभोवती बसून राहावंसं वाटतं. काही करूच नाही असं वाटतं. हा आळस झटकायचा असेल तर व्यायामाची सवय लावून घ्या. व्यायामामुळे आळस दूर होऊन एनर्जी लेव्हल वाढते, शिवाय आरोग्याचे इतरही फायदे आहेतच की ! काय करणार मग व्यायाम? तर बॅडमिंटन हे त्याचं सोपं उत्तर आहे. भरपूर बॅडमिंटन खेळा, टेनिसही खेळा. फूटबॉल आवडत असेल तर तेही ट्राय करा; पण व्यायाम करा. योगा, रॉक क्लायम्बिंग करा, तुम्ही जे एन्जॉय करता, ते करा. फिटनेस क्लास जॉइन करा.4) रिलॅक्स राहा दिवस छोटा असल्यामुळे कामं उरकतील का? (घरचे किंवा ऑफिसचे) ही चिंता तुम्हाला सतावत असेल, तुम्ही तणावात राहत असाल तर तसं करू नका. कारण सर्वात जास्त थकवा हा तणावामुळे येत असतो. त्यामुळे मग झोपेवर परिणाम होतो. स्वतर्‍ला टेन्शन फ्री ठेवण्यासाठी मेडिटेशन, योगा, श्वासाचे व्यायाम करा. तणावावर मात करणं सोपं नसतं. झटपट तर ते होतच नाही; पण तरीही सकारात्मक विचार करणं, स्वतर्‍च्या छंदांना-माणसांना वेळ देणं, ज्या गोष्टी बदलता येऊ शकत नाहीत, ते वास्तव स्वीकारणं, हार्डवर्कपेक्षा स्मार्ट वर्क करणं या सोप्या गोष्टींना फॉलो केलं तर ताण-तणाव दूर राहतात.5) योग्य आहार घ्या तुम्ही अंडरवेट किंवा ओव्हरवेट असला, तरी एनर्जी लेव्हल बिघडते. म्हणून तुम्हाला सतत झोप हवीहवीशी वाटते. आळस वाढत जातो. हिवाळा हा खाण्या-पिण्याची चंगळ असलेला ऋतू मानला जातो. भूकही दाबून लागते, खाण्यासाठी व्हरायटीही उपलब्ध असते. परंतु, तरीही आरोग्याच्या दृष्टीने आहाराचा विचार करावा. बटाटा, पास्ता, ब्रेड या पदार्थाना आता बायबाय करा, त्याऐवजी ताजी फळं, भाज्या यांचे आहारातील प्रमाण वाढवा. हिवाळ्यात मिळणार्‍या गाजर, मटार, हरभरा, मुळा, नवलकोल, बीट व अन्य फळे-भाज्यांचं पदार्थ खा. हेल्दी सूप्सही प्यावेत. गाजर, हरभरे नुसते भाजूनही छान लागतात, त्याचा आस्वाद घ्या. कॅसेरोल (भाज्या बेक करून बनवितात ), स्टय़ू (सूप व भाजी यांचे एकत्रित व्हर्जन) हे पदार्थही ट्राय करा. सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे गोड पदार्थाचं सेवन कमीत कमी करा. साखरेनं एनर्जी वाढते हे मान्य; परंतु तितक्याच लवकर ती डाउनही होते. पाण्याचं प्रमाण वाढवा आणि तेलाचं कमी करा. डाळी, कडधान्यांनाही आहारात अग्रक्र मानं सहभागी करा. आहारावर आळस अवलंबून असतो, त्यामुळे हिवाळ्यात चोपून खाण्यापेक्षा संतुलित खा.6) अशक्तपणा आलाय का?
अ‍ॅनिमिया जुनाट आजार याचाही थकवा व झोपेशी, निरुत्साह याच्याशी संबंध असतो. फक्त हिवाळ्यातच नाही तर वर्षभर तुम्हाला थकवा जाणवत असेल तर याबाबत योग्य तज्ज्ञांचा सल्ला घ्या. केवळ हिवाळ्यापुरताच असेल तर त्यासंदर्भातही वैद्यकीय मदत घेता येते.