झोप आणि आरोग्य (sleep and health) यांचा जवळचा संबंध असतो. सुंदर त्वचा आणि निरोगी आरोग्यासाठी पुरेशी झोप आवश्यक आहे. पण सध्याच्या बदलेल्या जीवनशैलीमुळे अनेकजणांना झोपेशी निगडित समस्यांना (sleep deprivation) सामोरं जावं लागत आहे. कोणाला लवकर झोपच येत नाही. तर कोणाला रात्री मध्येच जाग येवून नंतर झोप लागत नाही. तर कोणाला मध्ये मध्ये सारखी जात येते, कोणाला अस्वस्थ झोप लागते. झोपेशी निगडित या समस्या उद्भवल्या की त्याचे परिणाम आरोग्यावर होतातच. झोप पूर्ण झाली नाही किंवा शांत झोप लागली नाही की दिवसभर थकल्यासारखं वाटतं. कमी झोपेचा परिणाम (sleep deprivation effects on health) केवळ शरीराच्या ऊर्जेवरच होतो असं नाही तर इतरही आरोग्यविषयक समस्यांना सामोरं जावं लागतं. कधी कधी झोपेची समस्या काही जणांमध्ये इतकी जुनी आणि सवयीची होते की आपला झोपेचा पॅटर्न हा आहे असा समज काहीजण करुन घेतात. पण शरीराला आवश्यक तेवढी झोप मिळाली नाही तर त्याचे परिणाम इतर गोष्टींवर होतात. काही गोष्टींवरुन आपल्याला झोप पुरेशी मिळत नाही हे सहज ओळखा येतं. ही लक्षणं ओळखून (sleep deprivation symptoms) झोपेच्या समस्येचा गांभिर्यानं विचार करायला हवा. शांत झोप लागण्यात अडचणी येत असतील तर त्यासाठी डाॅक्टरांचा सल्ला घेणं, आवश्यक औषधोपचार घेणं आवश्यक आहे.
Image: Google
झोप कमी मिळतेय हे कसं ओळखावं?
1. झोप पुरेशी मिळाल्यास सकाळी आपोआप लवकर जाग येते. पण झोप पूर्ण होत नसेल तर जाग येण्यासाठी अलार्म लावावा लागतो. एकदा नाही तर काही दोन तीन अलार्म लावून झोपतात. ही सवय नसून झोप कमी मिळत असल्याचं लक्षण आहे.
2. गाडी चालवताना डोळे जड होणं, जांभया येणं हे कमी झोपेचं लक्षण आहे. गाडी चालवताना खूप झोप येत असल्यास कमी झोपेमुळे शरीर आणि मनाला थकवा आला आहे हे ओळखावं.
3. झोप पुरेशी झाली नसल्यास काम करताना दिवसभर आळस येतो, जांभया येतात. त्यामुळे कामात लक्ष लागत नाही. लक्ष एकाग्र करण्यासाठी सतत चहा /काॅफी पिण्याची गरज भासते. सतत चहा/ काॅफी प्यावीशी वाटणं हे कमी झोप होत असल्याचं लक्षण आहे.
Image: Google
4. कमी झोप झालेली असल्यास साहजिकच शरीर आणि मनाला थकवा येतो. त्यामुळे कामात लक्ष लागत नाही. कामात लक्ष न लागल्यानं कामात चुका होतात. वारंवार कामात चुका होत असल्यास झोपेच्या बाबतीत काहीतरी बिनसलंय हे लक्षात घ्यावं.
5. झोपेचा आणि रोगप्रतिकारशक्तीचा जवळचा संबंध असतो. दीर्घ काळापासून कमी झोप मिळत असल्यास किंवा झोपेशी निगडित समस्या जाणवत असल्यास त्याचा परिणाम रोगप्रतिकारशक्ती कमजोर होते. सारखं आजारपण मागे लागतं.
Image: Google
6. अपुऱ्या झोपेचा परिणाम अल्पकालीन स्मृतीवर होतो. यामुळे गोष्टी, कामं लक्षात राहात नाही. विसरभोळेपणा वाढतो. सारखं विसरल्यासारखं होतं. वाढत जाणारा विसरभोळेपणा हा कमी झोपेचा परिणाम असतो.
7. शांत आणि पुरेशी झोप झालेली नसल्यास त्याचा परिणाम म्हणजे सतत थकवा येतो. थकव्याचा परिणाम मूडवर होतो. पुरेशी झोप घेत नसल्यास उदास होणं, निराश वाटणं, सतत चिंता वाटणं हे परिणाम दिसतात. कमी झोप घेणाऱ्या व्यक्तिंचा स्वभाव चिडचिडा होतो. त्यांना सारखा राग येतो, चिडचिड होते. यापैकी एक किंवा अनेक लक्षणं जाणवत असल्यास वेळीच सजग होवून झोपेकडे लक्ष द्यायला हवं.