‘एक्स-रे’ रिपोर्टनुसार होणार जल व्यवस्थापन, पिकांचे नियोजन

लोकमत न्यूज नेटवर्क

संगमनेर : राज्यात पाणी फाऊंडेशनने ‘सत्यमेव जयते समृद्ध गाव’ स्पर्धेचे आयोजन केले आहे. या स्पर्धेत संगमनेर तालुक्यातील १२ गावे सहभागी झाली आहेत. स्पर्धेच्या पहिल्या टप्प्यात ही सर्वच्या सर्व गावे पात्र ठरल्यानंतर या गावांमध्ये आता ‘एक्स-रे’ रिपोर्टचा अवलंब करत जल व्यवस्थापन आणि पिकांचे नियोजन करण्यात येत आहे. पाण्याच्या किमान वापरातून अधिकाधिक कृषी उत्पादन घेण्यासाठी हाती घेतलेला हा अभिनव प्रयोग भविष्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण ठरणारा आहे.

ग्रामीण पर्यावरण व्यवस्थेचा आणि अर्थशास्त्राचा कायापालट करण्यासाठी राज्यात पाणी फाऊंडेशनने ‘सत्यमेव जयते समृद्ध गाव’ स्पर्धेचे आयोजन केले आहे. त्याद्वारे जलसंधारणातून गावात जलसमृद्धी आणण्यासाठी तालुक्यातील मांची, सावरगाव तळ, पेमगिरी, भोजदरी, कुंभारवाडी, खंदरमाळवाडी, पिंपळगाव माथा, पिंपळगाव देपा, मोधळवाडी, खरशिंदे, कणसेवाडी, म्हसवंडी या १२ गावांमधील ग्रामस्थ मेहनत घेत आहेत. कोरोनाच्या परिस्थितीत ऑनलाईन प्रशिक्षणाचा टप्पा पूर्ण केल्यानंतर ही गावे स्पर्धेसाठी पात्र ठरली. लहरी हवामान आणि दुष्काळी परिस्थिती यावर मात करण्याचे मोठे आव्हान शेतकऱ्यांसमोर असते. जलव्यवस्थापन आणि पिकांचे नियोजनासाठी शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन करण्यात येत असून, त्याला ‘एक्स-रे’ रिपोर्ट असे नाव देण्यात आले आहे. सध्या कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर पाणी फाऊंडेशनचे समन्वयक यासाठी ऑनलाईन मार्गदर्शन करत आहेत.

या स्पर्धेत सहभागी झालेल्या १२ गावांमधील विहिरी व कूपनलिकांची ग्रामस्थ आणि जलमित्रांकडून गणना करण्यात येत आहे. प्रत्येक गावच्या शिवारातील किमान दहा विहिरींची निवड करण्यात आली आहे. या सर्व विहिरींची रुंदी, खोली आणि पाणीपातळी मोजली जाते. दर तीन महिन्याला असे वर्षातून चारवेळेस या नोंदी घेतल्या जातात तसेच पावसाची नोंद घेण्यासाठी रेनगेज उपकरणाचा वापर करण्यात येत आहे. त्यानुसार जलस्रोतांची सध्याची पाण्याची पातळी, पावसाळ्यानंतर वाढणारी आणि हिवाळा व उन्हाळ्यातील पाण्याची पातळी यावरून नोंदी घेऊन जल व्यवस्थापन करण्यात येते आहे. एखाद्या वर्षी पाऊस कमी झाल्यास कमी पाण्यात अधिक उत्पादन देणारी पिके घेणे, पाण्याच्या किमान वापर करत जास्तीत जास्त कृषी उत्पादन घेणे. याचे नियोजन करण्यात येत आहे. मोजणीचा दुसरा टप्पा पूर्ण झाला आहे. येणाऱ्या खरीप हंगामात ‘एक्स-रे’ रिपोर्टनुसार पीक पद्धतीत बदल करण्यात येणार आहे. त्यामुळे भविष्यात ही गावे नक्कीच समृद्ध होतील, यात शंका नाही.

---------------------

‘एक्स-रे’ रिपोर्टनंतर गावातील विहिरी व कुपनलिकांची संख्या समोर आली. त्यानुसार वर्षभरातील पाण्याची पातळी समजणे सोपे होणार आहे. योग्य नियोजन होत असल्याने शेतकऱ्यांचा फायदा होणार असून, पाणी फाऊंडेशनच्या माध्यमातून गावे समृद्ध होतील.

- वैशाली किशोर डोके, माजी सरपंच, खंदरमाळवाडी, ता. संगमनेर

----------------------

कोरोनाच्या गंभीर संकटातही नियम, निर्बंधांचे पालन करत स्पर्धेत सहभागी झालेल्या १२ गावांमधील ग्रामस्थ, जलमित्र यांनी सर्वेक्षणाचा टप्पा पूर्ण केला. कोरोनामुळे प्रत्यक्ष भेटता येत नाही. परंतू यावर उपाय म्हणून ऑनलाईन पद्धतीने ‘एक्स-रे’ रिपोर्ट बद्दल मार्गदर्शन करण्यात येत आहे. ही अतिशय कौतुकास्पद कामगिरी असून संगमनेर तालुक्यात प्रथमच हा अभिनव उपक्रम हाती घेण्यात आला आहे.

राजेंद्र जाधव, पाणी फाउंडेशन, संगमनेर तालुका समन्वयक

-----------------------

पाणी फाउंडेशनच्या समन्वयकांनी केलेल्या मार्गदर्शनामुळे ‘एक्स-रे’ रिपोर्टचे दोन टप्पे पूर्ण झाले आहेत. त्यानुसार जलव्यवस्थापन करत पिकांचे नियोजन केले असून पीक पद्धतीत बदल केला आहे. याचा आर्थिक फायदा माझ्यासह इतरही शेतकऱ्यांना होणार आहे.

भीमाशंकर निवृत्ती पांढरे, शेतकरी, पेमिगिरी, ता. संगमनेर

-----------------