तणावमुक्तीसाठी संगीत थेरपी!

आज धावपळीचे युग आहे. इंटरनेट व मोबाईलच्या जमान्यात काम करताना आज प्रत्येक व्यक्ती ताणतणावात जीवन जगत आहे. या तणावातून मुक्त होण्यासाठी संगीत हे प्रभावी माध्यम ठरत आहे हे विविध संशोधनातून सिध्द होत आहे.

अहमदनगर : आज धावपळीचे युग आहे. इंटरनेट व मोबाईलच्या जमान्यात काम करताना आज प्रत्येक व्यक्ती ताणतणावात जीवन जगत आहे. या तणावातून मुक्त होण्यासाठी संगीत हे प्रभावी माध्यम ठरत आहे हे विविध संशोधनातून सिध्द होत आहे. संगीत थेरपी उपचार पध्दती वेगाने विकसित होत आहे. तिचा वापर तणाव दूर करण्यासाठी आरोग्य मजबुतीसाठी होत आहे. दि.२६ मार्च रोजी जागतिक संगीतोपचार दिन पार पडला. त्यानिमित्त हा लेख.संगीत ऐकणे आवडत नाही अशी जगात कोणीतीच व्यक्ती नाही. प्रत्येकाची स्वत:ची निवड असू शकते, परंतु संगीत हे सर्व प्रेमाबद्दल आहे. बऱ्याच संशोधनांनी संगीतापासून मानसिक तणाव काढून टाकण्याची कल्पना स्वीकारली आहे. संगीत आपले मन शांत ठेवण्यात देखील मदत करते. संगीताचे आरोग्यासाठी अनेक फायदे आहेत. अलीकडील संशोधनाने संगीताची आणखी एक गुणवत्ता प्रकट केली. असे म्हटले आहे की, आपल्यासाठी संगीत खूप फायदेशीर आहे. सार्बियाच्या नीस विद्यापीठात अलीकडील संशोधनात संगीत हृदय प्रभावित करण्यासाठी उपयोेगी आहे, असे सांगितले आहे. संगीत ऐकल्याने मेंदूतील एंडॉर्फिन हार्मोनचा स्राव होतो. ते हृदयाचे निराकरण करते. संशोधकांचा असा विश्वास आहे की, संगीत गाण्यांपेक्षा अधिक प्रभावी आहे. या संशोधनानुसार, दररोज ३० मिनिटे संगीत ऐकणे हृदयाची क्षमता वाढवते. याशिवाय, ज्यांना हृदयविकाराची समस्या आहे, त्यांच्यासाठी देखील हे फायदेशीर आहे. कोणत्याही वेळी संगीत ऐकण्याचा आनंद घेतला जाऊ शकतो. घर, कार्यालय, प्रवासात कोठेही आपण संगीत ऐकू शकतो. संगीतामुळे मनोरंजन आणि विश्रांतीचा दुहेरी फायदा होतो. असं म्हटलं जातं की, सम्राट अकबर बादशहाचा दरबारी गायक तानसेन यांच्या संगीत शक्तीने दिवे जळत असत, असा इतिहास सांगतो.
हृदयरोग असलेल्या ७४ लोकांवर संशोधकांनी प्रयोग केला. या लोकांचे तीन संघ तयार केले. यापैकी एक संघ तीन आठवड्यासाठी वापरला गेला. दुसरा संघ गेम वापरताना संगीत वाजवले गेले. तिसऱ्या संघाला फक्त संगीत ऐकायला सांगितले गेले. संशोधन संपल्यानंतर, ज्यांनी व्यायाम करताना संगीत ऐकले त्यांनी त्यांच्या हृदयाच्या कार्यक्षमतेत आश्चर्यचकितपणे ३९ टक्के वाढ केली. ज्या गटाने फक्त एरोबिक्स अभ्यास केला होता, त्याच्या हृदयाच्या क्षमतेमध्ये २९ टक्के वाढ झाली. ज्यांनी आपले आवडते संगीत दिवसात फक्त तीस मिनिटे ऐकले आणि व्यायाम केले नाही, त्यांच्या हृदयाच्या क्षमतेत १९ टक्के वाढ झाली. अ‍ॅमस्टरडॅम येथील कार्डियोलॉजीच्या युरोपियन सोसायटीच्या वार्षिक काँग्रेसने केलेल्या संशोधनात हे ऐकले गेले की संगीत
ऐकणे हृदयासाठी फायदेकारक आहे. ते हार्मोन सोडते. संगीत मनाला सांत्वन देते, परंतु आता ती एक पद्धत बनली आहे. म्युझिक थेरपी आता बºयाच आरोग्यविषयक समस्यांना मुक्त करण्यासाठी वापरली जात आहे. तणाव, अनिद्रा आणि इतर मानसिक समस्यांसाठी संगीत थेरपी वापरण्याचे प्रभावी परिणाम देखील येत आहेत.
जर संगीत तुमची आवड नसेल तर तुमचा तणाव वाढू शकतो. नेहमीपेक्षा गाण्याचे आवाज वाढवू नका. कारण यामुळे आपले तणाव देखील वाढू शकतात. आपण खूप तणावपूर्ण असल्यास आपण अधिक बीट्ससह चांगले संगीत तयार कराल. हे आपले तणाव दूर करण्यात मदत करते. ज्याला झोपायला त्रास होत आहे, त्यांच्यासाठी एक गोड गाणे जादूचे कार्य करू शकते. शरीरात उपस्थित असलेल्या त्रिटोफेन नावाच्या रासायनिक संगीताद्वारे उदासीनता काढून टाकणे. यामुळे झोप आणखी चांगली होते. सकारात्मकता वाढविण्यासाठी संगीत देखील उपयुक्त आहे. स्नायूंना मुक्त करण्यात संगीत देखील उपयुक्त आहे. आॅफिसमध्ये कॉम्प्युटरसमोर काम करताना एखाद्या दिवशी मान आणि खांद्याच्या स्नायूंमध्ये अडथळा निर्माण होतो. त्यालाही संगीताचा फायदा होतो, हे संशोधकांनी सिध्द केले आहे.
याबाबत कोपरगाव(जि.अहमदनगर) येथील आनंद संगीत विद्यालयाचे संचालक आनंदराव आढाव यांनी सांगितले की, संगीत आणि आरोग्याचा जवळचा संबंध आहे. ते दोन्ही एकमेकांच्या हातात हात घालून काम करतात. पूर्वी राग या प्रकारामुळे प्रकृती ठणठणीत राहते. रागातून शरीरातील पेशी जागृत होतात, हे शास्त्रज्ञांनी सिध्द केले आहे. संगीत थेरपी नावाच्या उपचार पध्दतीचा आता मन शांत ठेवण्यासाठी व तणाव दूर करण्यासाठी वापर केला जातो.
नगरमधील प्रसिध्द मानसोपचार तज्ज्ञ डॉ. अमित सपकाळ सांगतात, संगीत थेरपीचा तणाव दूर करण्यासाठी आज मोठ्या प्रमाणात वापर होत आहे. गाणे ऐकले की मोठा आनंद मिळतो. संगीतातून मेंदूत आनंदरस तयार होतो. तो माणसाच्या मेंदूला प्रज्वलीत करतो. त्याचा फायदा आरोग्याला होतो.
संगीत कला ही अध्यात्म, ऋषी-मुनींच्या काळापासून चालत आलेली आहे. पूर्वी मन शांत ठेवण्यासाठी ध्यानधारणा, नामजप करीत. आजही मन शांतीसाठी लोक धार्मिकस्थळी जातात. धार्मिकस्थळी किंवा मंदिरात जाप, नामजाप संगीताव्दारे लावले जातात. यामुळे मनाला प्रसन्नता जाणवते. ध्यान, योगा, सूर्यनमस्कार याला शहरी नागरिक आज महत्व देत आहेत. या प्रकारातही संगीत वापरले जाते. त्यामुळे गीत, संगीत हे धावपळीच्या युगात सुदृढ आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे, यात शंका नाही.

-अनिल लगड.