सिंचनाने झाली बागायती : वनस्पती कुंपणाची केली तटबंदी

अकोट : खारपाणपट्ट्यातील शेती निसर्गाच्या पाण्यावर अवलंबून असते, पंरतु अकोट तालुक्यातील खापरवाडी बु. येथील जगन प्रल्हादराव बगाडे या शेतकऱ्याने खारपाणपट्ट्यात संरक्षित सिंचनाची सोय करून बारामाही बागायती शेती फुलविली आहे. वन्यप्राण्यांपासून पिके वाचवण्यासाठी शेती सभोवताली विनाखर्चाची सजीव वनस्पतीची तटबंदी केली. विविध प्रयोगांच्या माध्यमातून ते यशस्वी बागायती पिके घेत असून, त्यांच्या शेती प्रयोगाची दखल शासन निर्णयातही घेतली आहे.

खारपाणपट्टात पीक पद्धतीत बदल करून हरितक्रांती घडविणाऱ्या या शेतकऱ्याने पाणलोट, जलसंवर्धनाचे कार्य केले. पडित जमिनीवर गावकऱ्यांच्या सहकार्याने तीन वर्षांमध्ये ३२ शेततळे निर्माण केले. त्यामुळे या परिसरातील २५ बोअरवेल पाणीदार केल्या. पाण्याची पातळी वाढल्याने गोडे पाण्याचा पट्टा वाढविला. मुबलक पाणी उपलब्ध झाल्याने बगाडे यांनी खारपाणपट्ट्यामधील १५ एकरांतील कोरडवाहू शेतातील खारट शेती क्षेत्रातील पिकांना नवसंजीवनी दिली. शेतात फळबाग व पालेभाजीसोबतच कापूस, तूर, हरभरा पिके तर घेत आहेत. निंबूची बागही त्यांनी फुलविली. सोबतच शेतात आवळा, साग, करवंद, गुळवेल आदी वनस्पतींची लागवड केली आहे. कंपोस्ट खत, निंबोळी अर्क, दशपर्णी अर्क, गार्बेन इन्जाइम, फेरोमेन ट्रॅप आदी विविध प्रकारचे जैविक कल्चरचा वापर ते स्वत: शेतीमध्ये करित आहेत. तसेच इतरांना सुद्धा अशा प्रकार विषमुक्त शेती करण्यासाठी प्रोत्साहित करीत आहेत. सोबतच कंटूर बंडिंग, कम्पार्टमेंट बंडिंग, उताराला आडवी पेरणी याबाबत मार्गदर्शन करतात. सर्व पिकांसाठी जैविक कीटकनाशक निंबोळी अर्क, गारबेन इन्माइम, कंपोस्ट खत, दशपर्णी अर्क घरीच बनवून त्याचा वापर शेतीत करतात. विशेषतः भूमिहीन शेतकऱ्यांना रोजगार म्हणून शेतीला जोडधंद्यांची साथ देत शेळीपालन, दुग्ध व्यवसाय, दालमिल, पीठ गिरणी सुरू केली. पशुंसाठी खाद्याची पेरणी केली.

शेतकरी पाणलोट सचिव म्हणून जगन बगाडे यांच्या पुढाकाराने व गावकऱ्यांच्या परिश्रमातून पाणी फाउंडेशनमध्ये गावाने सहभाग घेऊन १९ शेततळे, नाला खोलीकरण केले. शेतीपिकासाठी पी.के.व्ही. येथील संशोधक, शास्त्रज्ञांचे मार्गदर्शन घेतले. कृषी विभागाने वेळोवेळी मार्गदर्शन मिळाले. जगन बगाडे यांचा नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्पांतर्गत कृषी विभागामार्फत संसाधन शेतकऱ्यांच्या प्रकल्पाचे विस्तार कार्यामध्ये व प्रशिक्षणमध्ये सहभाग करण्यात आला आहे.

................

चौकट...

तटबंदीने वन्यप्राण्यांचा बंदोबस्त

खारपाणपट्ट्यात शेती पिकांचे वन्यप्राणी मोठे नुकसान करतात, पंरतु लोखंडी कुंपणे करणे आर्थिकदृष्ट्या परवडणारा नव्हता. त्यामुळे बगाडे यांनी शेतीला जैविक कुंपण करण्याचे ठरविले. त्यानुसार त्यांनी कॅक्ट्स म्हणजेच निवडूंग प्रकारातील वनस्पतीचे जवळपास १५ एकर शेतीला कुंपण केले. शेतातील कुंपण १२ फुट उंच व ३ फुट रुंद आहे. या कुंपणाने वन्यप्राण्यांपासून पिकांचे संरक्षण होत आहे. कुंपनासाठी लागणारे कॅक्ट्स जगन बगाडे इतर शेतकऱ्यांना नि:शुल्क उपलब्ध करून देत आहेत.