chaturmas 2022: आज कांदे भजी खाण्याचा अधिकृत दिवस, अर्थात चातुर्मासापूर्वीची कांदेनवमी; सविस्तर वाचा!

chaturmas 2022: पाऊस, चहा आणि कांदे भजी हे अलिखित समीकरण आहे. परंतु आषाढी एकादशीपासून कांदे भजी यातून बाद होणार, म्हणून आज तिचा उत्सव!

काही गोष्टी धर्मशास्त्रात लिहिलेल्या नाहीत, परंतु परंपरेने त्याचे पालन होत तो अलिखित नियम बनत जातो. त्याचेच एक उदाहरण म्हणजे चातुर्मास सुरू होण्यापूर्वी येणारी नवमी ही कांदेनवमी म्हणून साजरी केली जाते. या दिवशी घरातील उरले सुरले कांदे-लसूण भजी-चटणी स्वरूपात संपवले जातात आणि चातुर्मासात कांदा-लसूण आहारातून बाद केला जातो. १० जुलै रोजी आषाढी एकादशीपासून चातुर्मास सुरू होत आहे, त्याची ही पूर्वतयारी!

व्रत वैकल्याच्या वेळेस सात्विक भोजन करावे, असे शास्त्र सांगते. त्यानुसार मांसाहार तर दूरच पण कांदा लसूण हे तामसी वृत्ती वाढवणारे पदार्थ देखील आहारातून वगळले जातात. कांदा-लसूण व्यर्ज्य का? 'पलाण्डुभक्षणं पुनरुपनयन्' ही शास्त्रोक्ती बऱ्याच वेळा कानावर येते. म्हणजे कांदा भक्षण केल्यावर पुन्हा मुंज करावी असे सांगण्यात येते. धर्मशास्त्राने कांद्याचा महानिषेध केलेला आढळतो. वास्तविक जमिनीखाली निपजणारे सर्वच कंद तसे निषिद्ध आहेत. पण हिंदू धर्मात विशेषकरून कांदा व लसूण हे सर्वथैव त्याज्य मानले जातात. 

कांद्याचे शास्त्रीय व मानसशास्त्रीयदृष्ट्या प्रयोग झाले आहेत. कांदा सोलत गेल्यास शेवटी आत राहणारा कोंब हा मनोव्यापार चाळवणारा असतो. म्हणून कांद्याला मदन म्हटले आहे. विषयवासना वाढते. शिवाय पावसाळ्यात कांदा खाल्यास अपचन, अजीर्णासारखे उदरविकार संभवतात. इतके असूनही आयुर्वेदाने कांदा व लसूण यांचा समावेश औषधी वनस्पतीत केला आहे. हृदयरोग्यास लसूण उपकारक मानला जातो. त्याप्रमाणे कांदा उष्णताराहक असल्यामुळे अंगात ज्वराधिक्य झाल्यास पोटावर, मस्तकावर कांद्याचा खिस ठेवून पोटात कांद्याचा रस गाळून देतात. पण जे पदार्थ औषधी गुणधर्मासाठी वापरले जातात, त्याचा सर्रास वापर केल्यास ते पकृतीस, संस्कारास, विचारास हानिकारक ठरतात. कांद्याचा वापर सोवळ्याच्या स्वयंपाकात करत नाहीत. नैवेद्य, धार्मिक विधी, व्रतवैकल्य इ. प्रसंगी जेवणात कांदा, लसूण वापरला जात नाही. 

उपासाच्या दिवशी तसेच सकाळच्या वेळी कांदा, लसूण टाळणे इष्ट ठरते. कांदा, लसूण सोडा असे सांगणे कदाचित आताच्या काळात शक्य होणार नाही, कारण तो सर्वांच्याच आहाराचा भाग झाला आहे. परंतु आपल्याकडे म्हण आहे त्याप्रमाणे, ऊस गोड लागला, म्हणून तो मूळासकट खाऊ नये. धर्मशास्त्राची बंधने देखील त्यासाठीच आहे. जीभेचे चोचले न संपणारे आहेत. ते पुरवताना हयात खर्च होते. म्हणून योग्य वेळी पारमार्थिक ध्यान लावण्यासाठी, धर्मशास्त्राचे उपदेश जरूर पाळावेत आणि आध्यात्मिक उन्नती करून घ्यावी, हेच योग्य ठरते. 

ही सर्व माहिती पाहता, पुढचे चार महिने कांदा लसूण सोडण्याचा संकल्प करण्यासाठी आज कांदेनवमीच्या मुहूर्तावर यथेच्छ कांदेभजी खाण्याचा विकल्प कोणा खवय्याने शोधून काढला आहे. तुम्ही सुद्धा हा संकल्प सोडण्यास कटिबद्ध असाल, तर लगोलग टाका कढई, घाला तेल आणि डाळीच्या पिठात कांदा, तिखट, मीठ, मसाला घोळवलेली कुरकुरीत कांदेभजी खा आणि कांदे नवमीचा पुरेपूर आनंद लुटा!