चातुर्मासाची सांगता: कार्तिकी एकादशी कधी आहे? विष्णुप्रबोधोत्सव महात्म्य अन् मान्यता

Kartiki Ekadashi 2024: यंदा २०२४ मध्ये कार्तिकी एकादशी कधी आहे? तुलसी विवाह कधीपासून सुरू होणार? जाणून घ्या...

Kartiki Ekadashi 2024: मराठी वर्षात चातुर्मास काळाला अनन्य साधारण असे महत्त्व आहे. कार्तिकी एकादशीला चातुर्मास काळाची सांगता होते. मराठी वर्षात येणाऱ्या एकादशी तिथींपैकी कार्तिकी एकादशीचे महात्म्य वेगळे आहे. या दिवशी विष्णुप्रबोधोत्सव साजरा केला जातो. आषाढी एकादशीला देवशयनी एकादशी असे म्हटले जाते. तर कार्तिकी एकादशीला देवउठनी एकादशी म्हटली जाते. यंदा २०२४ मध्ये कार्तिकी एकादशी कधी आहे? या एकादशीचे महत्त्व आणि काही मान्यतांबाबत जाणून घेऊया...

आषाढी एकादशीला जशी पंढरपूरची वारी केली जाते. तसेच हजारो वारकरी कार्तिकी एकादशीलाही पंढरपूरची वारी करून विठ्ठल दर्शन घेतात. या दोन एकादशींच्या दरम्यान चातुर्मास पाळला जातो. दक्षिणायन ही देवांची रात्र मानली जाते, तर उत्तरायण हा देवांचा दिवस. कर्क संक्रांत आषाढ मासात येते; म्हणूनच आषाढ शुद्ध एकादशीस 'देवशयनी एकादशी' म्हटले आहे; त्या दिवशी देव झोपी जातात, अशी समजूत रूढ आहे. कार्तिक शुद्ध एकादशीस देव झोप घेऊन जागृत होतात; म्हणून तिला 'प्रबोधिनी (बोधिनी, देवोत्थानी) एकादशी' असे म्हटले जाते. नवसृष्टीनिर्मिती हे ब्रह्मदेवाचे कार्य सुरू असताना पालनकर्ता श्रीविष्णु निष्क्रिय असतो; म्हणून चातुर्मासास विष्णुशयन म्हटले जाते. तेव्हा श्रीविष्णु क्षीरसागरात शयन करतो, अशी मान्यता असल्याचे म्हटले जाते. आषाढ शुद्ध एकादशीला विष्णुशयन, तर कार्तिक शुद्ध एकादशीनंतर म्हणजे द्वादशीला विष्णुप्रबोधोत्सव साजरा केला जातो.

कार्तिकी एकादशी कधी आहे? चातुर्मासाची सांगता

यंदा २०२४ मध्ये मंगळवार, १२ नोव्हेंबर रोजी कार्तिकी प्रबोधिनी एकादशी आहे. याच दिवशी विष्णुप्रबोधोत्सव साजरा होणार आहे. तसेच या दिवशी पंढरपूर यात्रा आहे. विशेष म्हणजे संत नामदेव महाराज यांची जयंतीही आहे. तर, १३ नोव्हेंबर २०२४ रोजी चातुर्मास्य समाप्ती असून, या दिवसापासून तुलसीविवाहारंभ सुरू होणार आहे. कार्तिक शुद्ध द्वादशीपासून पौणिमेपर्यंत कोणत्याही एका दिवशी तुळशीचा श्री कृष्णाशी विवाह लावण्याची पद्धत आहे. तुलसी विवाह केल्यास कन्यादानाचे पुण्य मिळते, अशी मान्यता आहे. 

तुलसी विवाह अन् चातुर्मास व्रतांचे उद्यापन

भारतीय संस्कृतीत तुळशीला फार महत्व आहे. श्रीविष्णूला तुळस प्रिय असल्यामुळे तिला हरिप्रिया असेही संबोधले जाते. तुळशीवाचून केलेली विष्णूची पूजा व्यर्थ ठरते असे पद्मपुराणात म्हंटले आहे. समुद्र मंथनातून जेव्हा अमृत निघाले, तेंव्हा त्याचे थेंब जमिनीवर पडले, त्यापासून तुळस या वनस्पतीचा जन्म झाला, असे मानले जाते. तुळशी विवाह झाल्यानंतर चातुर्मासात जी व्रते घेतलेली असतील त्या सर्वांचे उद्यापन करतात.