पितृ पंधरवडा: पितृपक्षातील ‘या’ ७ तिथींना सर्वाधिक महत्त्व; वाचा, श्राद्धविधीच्या मान्यता

Pitru Paksha 2023: काही दिवसांनी पितृपक्ष सुरू होणार असून, पितृ पंधरवड्यातील महत्त्वाच्या तिथी कोणत्या? जाणून घ्या...

Pitru Paksha 2023: अनंत चतुर्दशी झाल्यानंतर भाद्रपद महिन्याच्या वद्य पक्षात पितृ पंधरवडा असतो. प्रतिपदा ते अमावास्या हा काळ पितृपक्ष म्हणून ओळखला जातो. पितृपक्षात पितरांचे स्मरण केले जाते. पितृपक्षाच्या काळात सर्वसामान्यपणे शुभकार्ये केली जात नाहीत. प्राचीन काळात आश्विन शुद्ध प्रतिपदेला नवीन वर्ष सुरू होत असे. त्यामुळे सरत्या वर्षाचे शेवटचे पंधरा दिवस दिवंगत पूर्वजांच्या स्मरणासाठी राखून ठेवले जात असत, असे म्हटले जाते. मात्र, पितृपक्षात सर्वाधिक महत्त्वाच्या तिथी कोणत्या? पाहुया...

पूर्वजांचे स्मरण करण्यासाठी भाद्रपद महिन्यातील संपूर्ण वद्य पक्ष समर्पित करण्यात आला आहे. पितृपक्ष किंवा पितृपंधरवड्यात पूर्वजांचे पूजन करून त्यांचे आशिर्वाद घेतले जातात. पूर्वजांमध्ये देवतांप्रमाणे वरदान आणि शाप देण्याची क्षमता असते, असा उल्लेख गरुण पुराण आणि कठोपनिषद यांसारख्या ग्रंथांत आढळून येतो. त्यामुळे पूर्वजांना प्रसन्न ठेवल्यास कुटुंबातील सुख, शांतता, समृद्धी कायम राहते. मात्र, पूर्वज निराश झाल्यास कुटुंबातील सदस्यांना अनेक समस्यांना वारंवार सामोरे जावे लागते, अशी मान्यता असल्याचे सांगितले जाते.

भाद्रपद पौर्णिमेला अगस्त ऋषींना तर्पण

२९ सप्टेंबर रोजी दुपारी ०३ वाजून २७ मिनिटांनी भाद्रपद पौर्णिमेची सांगता झाल्यानंतर पितृ पंधरवडा सुरू होणार आहे. तर, १४ ऑक्टोबर २०२३ रोजी सर्वपित्री अमावास्या आहे. पौर्णिमेच्या दिवशी अगस्त ऋषींना तर्पण करून जल अर्पण केले जाते. यानंतर भाद्रपद वद्य प्रतिपदेपासून ते अमावास्येपर्यंत पूर्वजांचे श्राद्ध तर्पण करतात. संपूर्ण वर्षात ज्या तिथीला कुटुंबातील सदस्यांचे निधन झाले आहे, त्या त्या तिथींना पूर्वजांचे स्मरण, पूजन केले जाते.

पितृपक्षातील सर्वाधिक महत्त्वाच्या तिथी

- भाद्रपद तृतीया तिथी, ०१ ऑक्टोबर रोजी आहे. या दिवशी तृतीया श्राद्ध करावे. या दिवशी सकाळी ०९ वाजून ४१ मिनिटांपर्यंत द्वितीय तिथी असून, त्यानंतर तृतीया तिथीचे श्राद्धविधी करावेत, असे सांगितले जात आहे.

- सुरू असलेल्या वर्षी मृत झालेल्या व्यक्तीचे श्राद्ध त्या पक्षातील चतुर्थीला किंवा पंचमीला भरणी नक्षत्र असताना केले जाते. त्याला भरणी श्राद्ध असे म्हणतात. यंदा ०२ ऑक्टोबर २०२३ रोजी भरणी श्राद्ध आहे. 

- भाद्रपद नवमीला अविधवा नवमी असे संबोधले जाते. या दिवशी अहेवपणी म्हणजे नवरा जिवंत असताना (सवाष्ण) मृत झालेल्या महिलेचे श्राद्ध केले जाते. ०७ ऑक्टोबर २०२३ रोजी अविधवा नवमी असून, या दिवशी नवमी श्राद्ध करावे.

- भाद्रपद वद्य पक्षातील एकादशीला इंदिरा एकादशीचे व्रत केले जाते. याचे फलस्वरुप पूर्वजांना पुण्यदान मिळते आणि त्यांना मुक्ती मिळते, अशी मान्यता आहे. १० ऑक्टोबर २०२३ रोजी इंदिरा एकादशी असून, या दिवशी मघा श्राद्ध करावे.

- भाद्रपद द्वादशीला दिवंगत सन्यासी व्यक्तींचे श्राद्ध केले जाते. बुधवार, ११ ऑक्टोबर रोजी द्वादशी श्राद्ध करावे.

- भाद्रपद चतुर्दशी या दिवशी अपघात, विष, शस्त्र किंवा अन्य कोणत्याही कारणाने अनैसर्गिक मृत्यू आलेल्या दिवंगत व्यक्तींचे श्राद्ध केले जाते. १३ ऑक्टोबर रोजी चतुर्दशी श्राद्ध करावे.

- भाद्रपद अमावास्येला सर्वपित्री अमावास्या म्हणूनही संबोधले जाते. अमावास्येला दिवंगत झालेल्या व्यक्तींचे या दिवशी श्राद्ध केले जाते. याशिवाय ज्या व्यक्तींना आपल्या दिवंगत पूर्वजांची निधन तिथी ज्ञात नसेल, अशा सर्वांनी सर्वपित्री अमावास्येला आपल्या पूर्वजांचे श्राद्ध करावे. १४ ऑक्टोबर २०२३ रोजी सर्वपित्री अमावास्या आहे. 

- महत्त्वाचे : कोणत्याही तिथीला अनैसर्गिक वा अपमृत्यू पावलेल्या व्यक्तींचे श्राद्ध केवळ भाद्रपद वद्य चतुर्दशीलाच करावे, असे विधान शास्त्रात देण्यात आले आहे.