जिप्सी जाग्यावरच, पिटेझरी अभयारण्य गेटही सुनसान

नवेगाव नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पाच्या भंडारा जिल्ह्यातील तीन गेटवर ५० जिप्सी आणि १०७ गाईड आहेत. तसेच कोका आणि उमरेड-पवनी-कऱ्हांडला येथेही गाईड आणि जिप्सी आहेत. मात्र दोन वर्षांपासून पर्यटन ठप्प झाले आहे. पर्यटनाला बंदी असल्याने जिप्सी जाग्यावरच उभ्या आहेत. गाईडलाही कोणतेच काम मिळत नाही. परिणामी त्यांच्यावर आता उपासमारीची वेळ येत आहे.

ठळक मुद्देकोरोना संकट : गाईड व वाहन चालक बेरोजगार, अभयारण्य पर्यटन ठप्प

ज्ञानेश्वर मुंदे
लोकमत न्यूज नेटवर्क
भंडारा : निसर्गाने मुक्त हस्ते उधळण केलेल्या भंडारा-गोंदिया जिल्ह्यात अभयारण्य पर्यटनावर अनेक कुटुंबांचा चरितार्थ चालतो. कोरोना संकटाने गत दोन वर्षांपासून अभयारण्य पर्यटन ठप्प पडले आहेत. परिणामी गाईड्स, जिप्सी चालक आणि मालक बेरोजगार झाले आहेत. जंगल परिसरात पर्यायी व्यवसाय नसल्याने अनेकांवर आता उपासमारीची वेळ आली आहे.
 नवेगाव-नागझिरा व्याघ्र प्रकल्प, कोका अभयारण्य आणि उमरेड-पवनी-कऱ्हांडला अभयारण्य भंडारा-गोंदिया जिल्ह्यात आहेत. दरवर्षी शेकडो पर्यटक एप्रिल ते जून या कालावधीसाठी पर्यटनासाठी येतात. त्यामुळे येथे असलेल्या गाईड्स आणि जिप्सी चालक, मालकांना रोजगार उपलब्ध होतो. 
नवेगाव नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पाच्या भंडारा जिल्ह्यातील तीन गेटवर ५० जिप्सी आणि १०७ गाईड आहेत. तसेच कोका आणि उमरेड-पवनी-कऱ्हांडला येथेही गाईड आणि जिप्सी आहेत. मात्र दोन वर्षांपासून पर्यटन ठप्प झाले आहे. पर्यटनाला बंदी असल्याने जिप्सी जाग्यावरच उभ्या आहेत. गाईडलाही कोणतेच काम मिळत नाही. परिणामी त्यांच्यावर आता उपासमारीची वेळ येत आहे. पर्यायी रोजगाराची व्यवस्था आणि शासकीय मदत मिळावी यासाठी जिप्सी चालक, मालक संघटना आणि गाईड्स संघटनेने लोकप्रतिनिधींकडे सातत्याने पाठपुरावा केला. परंतु उपयोग झाला नाही. त्यामुळे साधारणत: २०० कुटुंब अडचणीत आले आहेत.
महाराष्ट्र राज्य गाईड युनियनचे सचिव भारत उईके म्हणाले, आता आम्हाला कोणतेच काम नाही. घरात जे असेल ते खायचे आणि दिवस काढायचा, अशी आमची अवस्था आहे. दिवसाला साधारणत: ६०० ते ७०० रुपये हंगामात मिळायचे परंतु आता तेही मिळत नाही. वन्यजीवांच्या संरक्षणासोबत माणसांच्याही समस्या सरकारने सोडवाव्या, अशी अपेक्षा त्यांनी व्यक्त केली. पाच दिवसाच्या जंगल सफारीनंतर आता पुन्हा केव्हा सफारीला प्रारंभ होणार, असा प्रश्न निर्माण झाला आहे.

पाच दिवसाच्या पर्यटनाकडे पाठ 
- कोरोना संसर्गामुळे ऐन हंगामात बंद पडलेल्या नागझिरा व्याघ्र प्रकल्पात २६ ते ३० जून या कालावधीत पर्यटनाला परवानगी देण्यात आली होती. पर्यटक मोठ्या संख्येने येतील, अशी अपेक्षा होती. परंतु काही मोजके पर्यटक सोडले तर या पाचही दिवसात पर्यटकांनी पाठ फिरविल्याचे दिसून आले. विशेष म्हणजे कोरोना नियमांचे पालन करणे सक्तीचे असल्याने आणि कोरोना संसर्ग कमी झाला असला तरी कोरोनाची भीती असल्याने अनेकांनी या जंगल सफारीकडे पाठ फिरविली आहे. या पाच दिवसात तरी रोजगार मिळेल, अशी अपेक्षा असलेल्या गाईडस व जिप्सी चालकांची निराशा झाली.  
पर्यटनात मास्टर डिग्री पण बेरोजगारीचे संकट 
- नवेगाव-नागझिरा अभयारण्याच्या पिटेझरी गेटवर गत १४ वर्षांपासून लेहेंद्र गेडाम हे गाईडचे काम करतात. त्यांच्या मालकीच्या दोन जिप्सी आहे. साकोली तालुक्यातील जांभळी सडक हे त्यांचे गाव. बालपणापासून जंगलाशी नातं असल्याने त्यांनी प्रवास व पर्यटन या विषयात नागपूर विद्यापीठातून मास्टर डिग्री मिळविली. एवढेच नाही तर वन्यजीव पर्यटनात पदव्युत्तर डिप्लोमाही घेतला आहे. महाराष्ट्र पर्यटन विकास महामंडळाचे ते एकमेव गाईड आहे. तेव्हापासून  पिटेझरी गेटवर ते गाईडचे काम करीत आहेत. परंतु उच्च शिक्षण घेऊनही कोरोनामुळे त्यांच्यावर बेरोजगारीचे संकट आले आहे.

सुरक्षा ठेव परत करा 
- अभयारण्यात पर्यटनासाठी जिप्सी मालकांना एक हजार रुपये वार्षिक शुल्क आणि पाच हजार रुपये सुरक्षा ठेव ठेवावी लागते. परंतु दोन वर्षांपासून हा व्यवसाय ठप्प आहे. सुरक्षा ठेव परत करून मदत म्हणून पाच हजार असे दहा हजार रुपये देण्याची मागणी वन्यजीव विभागाकडे संघटनेच्या माध्यमातून करण्यात आली आहे. परंतु त्यालाही अद्याप सकारात्मक प्रतिसाद मिळत नाही. ही मदत मिळाली तर बंद असलेल्या जिप्सीची दुरुस्ती करणे सोईचे होईल, असे जिप्सी मालक सांगतात. कोरोना संकटाने आम्हाला रस्त्यावर आणले आहे. मदतीची आस लावून बसलो असल्याचे सांगतात.