सिंचन व्यवस्थापनासाठी स्वतंत्र सिंचन व्यवस्थापन विभाग

रिॲलिटी चेक

सिंचन व्यवस्थापन घोळ- भाग २

बुलडाणा: कालवा देखभाल दुरुस्तीची प्रकल्पांच्या हस्तांतरणातील वादामुळे जिल्ह्यात मोठी समस्या असताना वर्तमान स्थितीत जलसंपदा विभागांतर्गत कार्यरत असलेल्या बुलडाणा पाटबंधारे विभागासमोर स्थापित सिंचन क्षमता प्रत्यक्षात उपयोगात आणण्याचे मोठे आव्हान उभे ठाकले आहे. त्यामुळे जिल्ह्यात आणखी एक स्वतंत्र सिंचन व्यवस्थापन विभागाची गरज निर्माण झाली आहे.

बुलडाणा पाटबंधारे विभागांतर्गतच्या सिंचन शाखेंतर्गत तब्बल ९४ प्रकल्प असून, त्यातून शेती सिंचनासोबतच, अैाद्योगिक, पिण्यासाठी पाणी आरक्षित करून त्याचे नियोजन करावे लागते; मात्र त्या तुलनेत येथे मनुष्यबळाचा अभाव आहे. परिणामी, स्थापित सिंचन क्षमता प्रत्यक्षात उतरविण्यास मोठी कसरत या विभागाला करावी लागत आहे. बुलडाणा पाटबंधारे विभागांतर्गत सिंचन व्यवस्थापनासाठी नळगंगा हा एक मोठा, कोराडी, पलढग, मस व ज्ञानगंगा हे मध्य प्रकल्प, ७४ लघू प्रकल्प, सहा उपसा सिंचन योजना, पाच बंधारे व चार कोल्हापुरी बंधारे ज्यामध्ये नियमगाव वायाळ, दुसरबीड, देवखेड आणि तांदूळवाडी या अशा ९४ प्रकल्पांचा समावेश आहे. त्यांची सिंचन क्षमता ५४ हजार ६७७ हेक्टर आहे.

या व्यतिरिक्त बुलडाणा पाटबंधारे विभागाकडे बुलडाणा पाटबंधारे प्रकल्प मंडळांतर्गत येत असलेले खडकपूर्णा पेनटाकळी हे दोन मोठे, मन, तोरणा, उतावळी हे तीन मध्यम व सहा लघू पाटबंधारे प्रकल्प ज्यामध्ये करडी, मासरूळ, सावखेड भोई, विद्रुपा, ढोरपगाव, ब्राम्हणवाडा यांचा समावेश आहे, असे ११ प्रकल्पही सिंचन व्यवस्थापनासाठी आले आहेत. त्यांची क्षमताही ५४ हजार ७२४५ हेक्टर आहे. त्यामुळे आधीचे ९४ व आताचे ११ बांधकामाधीन असलेले प्रकल्प मिळून तब्बल १०५ प्रकल्प आहेत. त्यांची एकूण निर्मित सिंचन क्षमता ही १,०९,४०२ हेक्टर आहे.

या व्यतिरिक्त लघू पाटबंधारे विभागांतर्गतचे बांधकामाधीन दिग्रस कोल्हापुरी बंधारा, चौंढी बृहत लघू प्रकल्प, आलेवाडी, दुर्गबोरी, निम्म ज्ञानगंगा, बोथा लघू प्रकल्प हे प्रकल्प लवकरच पूर्ण होत आहे. त्यामुळे बुलडाणा पाटबंधारे विभागांतर्गत या प्रकल्पांची संख्या वाढली आहे. परिणामी, उपलब्ध मनुष्यबळ व प्रकल्पांची संख्या पाहता जिल्ह्यात आणखी एक सिंचन व्यवस्थापन विभागाची गरज निर्माण झाली आहे. जेणे करून जिल्ह्यातील सिंचन योग्य पद्धतीने करता येईल. वास्तविक एका विभागांतर्गत ५० हजार हेक्टरपर्यंतचे सिंचन करणे शक्य होते; मात्र येथे त्याच्या दुप्पट भार आला आहे.

प्रस्ताव विचाराधीन

यासंदर्भाने अकोला सिंचन मंडळामार्फत जलसंपदा विभागाचे मुख्य अभियंता विशेष प्रकल्प (अमरावती), विदर्भ पाटबंधारे विकास मंडळाचे कार्यकारी संचालक यांच्या मार्फत शासन स्तरावर अनुषंगिक प्रस्ताव पाठविण्यात आला आहे. तो मान्य झाल्यास सिंचन अनुशेषात माघारलेल्या बुलडाणा जिल्ह्यातील निर्मित सिंचन क्षमतेचा महत्तम पद्धतीने वापर करणे शक्य होणार आहे. त्यानुषंगाने देऊळगाव मही येथील खडकपूर्णा प्रकल्पाच्या संदर्भाने निर्माण झालेल्या पायाभूत सुविधा, इमारत पाहता तेथे असा विभाग निर्माण करणे शक्य आहे. प्रसंगी चिखली येथेही हा विभाग निर्माण केल्या जावू शकतो, असे पाटबंधारे विभागातील तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.