प्लॅस्टिकबंदीनंतर आता कारबंदी?

‘जीडीपीमध्ये वाढ म्हणजे विकास’, अशी जर व्याख्या असेल तर विकास म्हणजे निसर्गावर, पर्यावरणावर केलेला हल्ला असंच चित्र आज जगभरातून आढळतं.

- हेमंत लागवणकर 
(विज्ञान प्रसारक)

‘जीडीपीमध्ये वाढ म्हणजे विकास’, अशी जर व्याख्या असेल तर विकास म्हणजे निसर्गावर, पर्यावरणावर केलेला हल्ला असंच चित्र आज जगभरातून आढळतं. कारण, उत्पादकता वाढवायची असेल तर त्यासाठी लागणारा कच्चा माल निसर्गातूनच मिळवला जातो. पर्यावरणाचा समतोल राखून जर विकास साधायचा असेल तर कदाचित जीडीपीवाढीच्या दरात काही प्रमाणात एक तर तडजोड करावी लागेल; किंवा आपल्या जीवनशैलीमध्ये आमूलाग्र बदल घडवून आणावा लागेल. पण विकास आणि पर्यावरण समतोल यातली सीमारेषा अत्यंत धूसर आहे.
वाढता विकास आणि चंगळवादी जीवनशैली यांची युती झाल्यामुळेसुद्धा आपल्याला अनेक वाईट परिणामांना सामोरं जावं लागत आहे. चंगळवादी जीवनशैली अंगात भिनल्यामुळे आलेली बेफिकीर वृत्तीही अनेकदा आपल्याला अडचणीत आणते. यासंदर्भात प्लॅस्टिकबंदीचं उदाहरण पुरेसं बोलकं आहे.
गेल्या दोन ते तीन दशकांपासून आपलं जीवन अक्षरश: व्यापून टाकणाऱ्या प्लॅस्टिकला आपल्या जीवनातून हद्दपार करण्यासाठी कारणीभूत ठरला तो त्याचा नैसर्गिकरीत्या अविघटनशील असलेला गुणधर्म. दोष प्लॅस्टिकचा नाही; तर दोष आपल्या सदोष कचरा व्यवस्थापनाचा आणि बेफिकीर वृत्तीचा आहे. जगभरातून दरवर्षी साधारण ऐंशी लाख टन प्लॅस्टिक वापरलं जातं आणि त्यातलं बरंचसं प्लॅस्टिक वापरून झाल्यावर जातं समुद्रामध्ये! याच वेगाने जर समुद्रात आपण प्लॅस्टिक ढकलत राहिलो तर २०५० सालापर्यंत जगभराच्या समुद्रामध्ये मासे आणि इतर जलचरांपेक्षा प्लॅस्टिकचं प्रमाण जास्त असेल.
या सगळ्याचा व्हायचा तो परिणाम झाला आणि शेवटी प्लॅस्टिकबंदी करावी लागली. आता आणखी एक बंदी आपल्या अगदी उंबरठ्यापर्यंत येऊन ठेपली आहे; ती म्हणजे ‘कारबंदी’! स्पेन सरकारने माद्रीद या राजधानीच्या मध्यवर्ती भागात तिथे राहणाºया रहिवाशांच्या मोटारगाड्यांशिवाय इतर मोटारगाड्यांना या महिन्यापासून बंदी केली आहे. या बंदीमागचं मुख्य कारण आहे, वाहनांमुळे होणारं हवाप्रदूषण! पण या बंदीमुळे तिथल्या नागरिकांना जसा मोकळा श्वास घ्यायला मिळणार आहे, तशी फिरण्यासाठी मोकळी जागाही मिळणार आहे. अर्थात, अशी बंदी अमलात आणणारं माद्रीद हे काही पहिलं उदाहरण नाही. कोपनहेगन, ब्रुसेल्स, म्युनिच या शहरांमध्ये अशा प्रकारची बंदी यापूर्वीच लागू करण्यात आली आहे.
जर्मनीतल्या हॅम्बुर्ग शहरातल्या हवेमध्ये नायट्रोजन डायआॅक्साइडचं प्रमाण प्रति घनमीटर ४० मायक्रोग्रॅम या युरोपियन कमिशनने ठरवून दिलेल्या मर्यादेपेक्षा नेहमीच जास्त आढळत होतं. त्यामुळे या शहरात हवाप्रदूषण रोखण्यासाठी डिझेलवर चालणाºया मोटारगाड्यांना बंदी घालण्यात आली आहे. आॅक्टोबर महिन्यापासून फ्रान्सच्या राजधानीत, पॅरिसमधील मध्यवर्ती भागात दर महिन्याच्या पहिल्या रविवारी मोटारगाड्यांना बंदी घालण्यात आली आहे. हवाप्रदूषण आटोक्यात आणण्यासाठी २०२० सालापासून लंडनमध्ये डिझेलवर चालणाºया गाड्यांवर बंदी आणण्याचा विचार गांभीर्याने केला जातो आहे.
म्हणूनच आता प्लॅस्टिक आणि फटाक्यांनंतर नजीकच्या भविष्यात आपल्याला कारबंदीलाही सामोरं जावं लागल्यास आश्चर्य वाटायला नको.