विशेष लेख: ‘एआय’ आणि डेटा सायन्स; शक्यतांचे नवे युग! तंत्रज्ञानाची आगळीवेगळी झेप

‘एआय’ आणि डेटा सायन्स हे भविष्याचे तंत्रज्ञान आहे. शिक्षण आणि रोजगाराच्या क्षेत्रात ते क्रांती घडवेल. त्यासाठी आताच सज्ज राहिले पाहिजे.

डॉ. रीता श्रीकांत पाटील, वरिष्ठ सल्लागार, नॅशनल स्किल डेव्हलपमेंट कॉर्पोरेशन

डेटा सायन्स आणि आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स (एआय) ही दोन संबंधित क्षेत्रे आहेत जी सहसा जटिल समस्या सोडवण्यासाठी एकत्र वापरली जातात. डेटा सायन्स हे एक क्षेत्र आहे जे विविध वैज्ञानिक पद्धती आणि अल्गोरिदम वापरून मोठ्या, अनेकदा असंरचित डेटामधून मौल्यवान अंतर्दृष्टी आणि ज्ञान देते. हे आंतरविद्याशाखीय आहे आणि गणित, सांख्यिकी, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, संगणक विज्ञान आणि भिन्न डोमेन या क्षेत्रांना एकत्र करते. हे डेटा मायनिंग, मशीन लर्निंग आणि डेटा व्हिज्युअलायझेशन यासारख्या विविध तंत्रांचा वापर करून अंदाज तयार करण्यात आणि डेटा-चालित निर्णय घेण्यास मदत करते. डेटा सायन्सचे उद्दिष्ट कच्चा डेटा अंतर्दृष्टीमध्ये बदलणे हे आहे, जे निर्णय घेण्यास आणि अंदाज लावण्यासाठी मार्गदर्शन करू शकते.

डेटा सायन्स आणि आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स पूर्वी अस्तित्वात नसलेल्या नोकरीच्या नवीन भूमिका तयार करत आहेत, जसे की डेटा विश्लेषक, डेटा सायंटिस्ट, डेटा आर्किटेक्ट, डेटा अभियंता, मशीन लर्निंग अभियंता आणि डेटाचे विश्लेषण, व्यवस्थापित आणि व्याख्या करण्याचे कौशल्य असलेले ‘एआय’ संशोधक. विशेषत: स्किल सेटमध्ये पायथन, आर, जावा आणि एसक्यूएल वापरून प्रोग्रामिंगचा समावेश आहे, सोबतच सांख्यिकी, संभाव्यता, रेखीय बीजगणित, कॅल्क्युलस, मशीन लर्निंग आणि आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्सवर लक्ष केंद्रित करणाऱ्यांसाठी सखोल शिक्षण कौशल्ये यांचा समावेश आहे. आरोग्यसेवा, उत्पादन, वित्त, क्रीडा, फॅशन आणि रिटेल यासह विविध उद्योगांमध्ये डेटा वैज्ञानिक आणि ‘एआय’ व्यावसायिकांना जास्त मागणी आहे. उच्च मागणीमुळे, डेटा सायन्स आणि एआय व्यावसायिक इतर क्षेत्रातील त्यांच्या समकक्षांपेक्षा जास्त पगार मिळवतात. इतरांपेक्षा त्यांना संधीही चांगल्या आणि उत्तम आहेत. डेटामध्ये प्रवेश करण्याच्या आणि जगातील कोठूनही विश्लेषण करण्याच्या क्षमतेसह, डेटा वैज्ञानिक आणि ‘एआय’ व्यावसायिक जगाच्या विविध भागांमध्ये असलेल्या कंपन्यांसाठी दूरस्थपणे काम करू शकतात. लवचिक कामाची व्यवस्था शोधणाऱ्यांसाठी यामुळे शक्यतांचे एक नवीन जग खुले झाले आहे.
डेटा सायन्स आणि ‘एआय’ क्षेत्राचे अष्टपैलुत्व हे तरुणांना या क्षेत्रांचा पाठपुरावा करण्याचे एक अतिरिक्त कारण आहे, कारण त्यांचा वापर उद्योगांमध्ये विविध प्रकारच्या व्यावसायिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी केला जात आहे. उदाहरणार्थ, डेटा सायन्स आणि ‘एआय’ वैयक्तिकृत औषध, रोगनिदान आणि उपचार ऑप्टिमायझेशन (अनुकुलन) सक्षम करून आरोग्यसेवेमध्ये बदल करत आहेत. हे तंत्रज्ञान नमुने ओळखण्यासाठी आणि आरोग्यसेवा प्रदात्यांना चांगले निर्णय घेण्यास मदत करू शकणारे भविष्यसूचक मॉडेल विकसित करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात रुग्ण डेटाचे विश्लेषण करण्यासाठी वापरले जात आहेत. तरुणांनी लवकरात लवकर हे तंत्रज्ञान आत्मसात केल्यास त्यांच्यासाठी भविष्यात नवीन कवाडे उघडतील. हे तंत्रज्ञान आणखी विकसित करणे आणि दैनंदिन जीवनात त्याचा वापर करणे आवश्यक आहे. रोजगाराच्या अनेक व्यापक संधी या तंत्रज्ञानात दडलेल्या आहेत.

वेगवेगळ्या प्रकारच्या उत्पादनांमध्ये, डेटा सायन्स आणि ‘एआय’ भविष्यसूचक देखभाल, गुणवत्ता नियंत्रण आणि पुरवठा साखळी ऑप्टिमायझेशन सक्षम करून उत्पादनामध्ये परिवर्तन करत आहेत. हे तंत्रज्ञान उत्पादन उपकरणांमधील सेन्सर डेटाचे विश्लेषण करून नमुना ओळखू शकतात आणि उपकरणांच्या अपयशाचा अंदाज लावू शकतात, ज्यामुळे उत्पादकांना यंत्रांतील आणि उत्पादनातील दोष कमी करण्यात, तसेच कार्यक्षमता वाढविण्यात मदत होते.

फायनान्समध्ये, डेटा सायन्स आणि ‘एआय’चा वापर फसवणूक शोध, जोखीम मूल्यांकन आणि वैयक्तिक गुंतवणूक सल्ला सक्षम करून वित्तीय सेवा सुधारण्यासाठी केला जात आहे. हे तंत्रज्ञान नमुने ओळखण्यासाठी आणि वित्तीय संस्थांना माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास मदत करू शकतील, असे अंदाज लावण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात आर्थिक डेटाचे विश्लेषण करू शकतात. रिटेलमध्ये, डेटा सायन्स आणि ‘एआय’ वैयक्तिकृत मार्केटिंग, इन्व्हेंटरी मॅनेजमेंट आणि ग्राहक अनुभव ऑप्टिमायझेशन सक्षम करून रिटेलमध्ये परिवर्तन करत आहेत. हे तंत्रज्ञान नमुने ओळखण्यासाठी ग्राहक डेटाचे विश्लेषण करू शकतात आणि वैयक्तिकृत विपणन मोहिमा विकसित करू शकतात ज्यामुळे ग्राहकांची निष्ठा आणि विक्री वाढू शकते.

अनेक शाळा ‘एआय’-केंद्रित दृष्टिकोन स्वीकारत आहेत, सुधारित शिक्षणासाठी तंत्रज्ञानाचा लाभ घेत आहेत. ‘एआय’-चालित वर्गखोल्या परस्परसंवादी साधने, अनुकुली अभ्यासक्रम आणि स्वयंचलित मूल्यांकनांचा वापर करतात, ज्यामुळे गतिशील आणि कार्यक्षम शैक्षणिक वातावरण तयार होते. विद्यार्थ्यांच्या आकलन आणि गुणवत्तावाढीत यामुळे चांगली भर पडू शकते. ‘एआय’ एकत्रीकरणाकडे होणारा हा बदल पारंपरिक शिक्षणाला आकार देत आहे आणि विद्यार्थ्यांना तंत्रज्ञानावर आधारित भविष्यासाठी तयार करत आहे. या तंत्रज्ञानाचा वापर जितका लवकर सार्वत्रिक होईल आणि जितक्या लवकर तो ग्रामीण भागातही सर्वदूर पोहोचेल, तितका तो लाभदायी ठरेल. शैक्षणिक क्षेत्रातील अनेक उणिवांवरही यामुळे मात करता येईल. हे अलौकिक तंत्रज्ञान नक्कीच शिक्षण व नोकरी क्षेत्रात क्रांती घडवेल आणि भविष्याच्या उंबरठ्यावर शुभसंकेत ठरेल, असा विश्वास आहे.