धारावीचा पुनर्विकास आता तरी व्हावा

भारताचे पंतप्रधान आणि त्यासाठी लोकसभेने या प्रकल्पाला पाठिंबा दर्शविला. त्यानंतर हालचालिंना वेग आला़ जगातील सर्व प्रमुख इलेक्ट्रॉनिक आणि मुद्रित मीडियांनी या प्रकल्पाची विस्तृत माहिती घेतली आहे.

१९७२ पासून आतापर्यंत धारावीच्या जवळ असलेल्या ठिकाणी मी ९१२ दिवसांपर्यंत अनेक आपत्ती, आग, पूर, जातीय दंगल आणि आता कोरोना व्हायरसचे लॉकडाऊन पाहिले आहे. देशातील इतर देशांप्रमाणेच भीतीदायक सामाजिक आणि आर्थिक उपक्रम थांबत आहेत. सामाजिक अंतर, मुखवटे आणि हात धुणे या स्वच्छतेसाठी आवश्यक आहेत. मर्यादित आर्थिक स्रोत असलेल्या अशा दाट लोकवस्ती जमातींसाठी स्वच्छतागृहासाठी आणि पाण्याच्या अपुऱ्या पुरवठ्यासाठी लांब रांगा लावून उभे राहणे भाग पडणे अशक्य आहे?

धारावीतील कोरोना संबंधित मृत्यूविषयी जगभरातील मीडिया बातम्या प्रसारित करत आहे हे समजण्यासारखे आहे. धारावीसारख्या झोपडपट्टी समुदायांना मोठा धोका असू शकतो. आता येथील धोका अधिक वाढला आहे़ राज्य शासन व महापालिका येथील परिस्थिती आटोक्यात आणण्यासाठी शर्थीचे प्रयत्न करावे लागणार आहेत़ धारावीमध्ये अशा विद्ध्वंसक संक्रमण साथीचा जास्त वेगाने प्रसार होऊ शकतो का, त्याची काळजी करण्यासाठी ते न्याय्य आहेत? मुंबई, महाराष्ट्र, भारत आणि खरंतर मानवजातीला त्याचे काय परिणाम होऊ शकतात. परंतु आम्ही असे विचारण्यास सुरुवात करतो की, आम्ही या स्थितीत कशापासून सुरू होणार? का, धारावी अजूनही विकसित नाही. सर्वच राजकीय पक्षांच्या पाठिंब्याने महाराष्ट्र सरकारने सन २००४ मध्ये धारावी पुनर्विकास प्रकल्प मंजूर केला.

भारताचे पंतप्रधान आणि त्यासाठी लोकसभेने या प्रकल्पाला पाठिंबा दर्शविला. त्यानंतर हालचालिंना वेग आला़ जगातील सर्व प्रमुख इलेक्ट्रॉनिक आणि मुद्रित मीडियांनी या प्रकल्पाची विस्तृत माहिती घेतली आहे. जगभरातील नेते धारावी पुनर्विकास प्रकल्प ‘टेक आॅफ’साठी उत्सुक होते. सर्वत्र विकसनशील देशांमधील सर्व शहरी गरिबांसाठी आशा बाळगणे अपेक्षित होते.
जागतिक दर्जाच्या योजना बनवून मंजूर केल्या. सर्वांत महत्त्वाचे म्हणजे धारावीच्या लोकांनी या योजनांचे खुल्या हातांनी स्वागत केले. सन २००८ मध्ये आंतरराष्ट्रीय बोली लावणारे या प्रकल्पात भाग घेण्यासाठी उभे राहिले. धारावीतील लोकांना आशा होती की शेवटी त्यांचे दु:खाचे दिवस संपतील. मग, १२ वर्षांनंतरही आपण त्याच स्थितीत का आहोत?

मी आशा आणि प्रार्थना करतो की जेव्हा लॉकडाऊन होईल तेव्हा धारावी त्यातून तुलनेने अप्रभावित होईल. हे सर्वांत दुर्दैवाने आहे की आपण आपत्तीग्रस्त संप, २६/११ दहशतवादी हल्ले, २६/७ च्या पुरानंतरच आपल्या जोडीदाराची नावे विचारून घेत आहोत आणि आपल्या तयारीवर प्रश्न विचारतो.
सन २०१८ पासून धारावीसाठी निविदा काढल्या जात आहेत. सरकार धारावीसाठी विकासकाची निवड का लांबवत आहे. दोष-खेळात गुंतण्यासाठी आणि नंतर कृती करण्याचा आपल्याला आणखी एक आपत्ती आवश्यक आहे. भूतकाळातील चुका सुधारण्याची ही आपली संधी आहे. ़या प्रकल्पाची अंमलबजावणी करण्यासाठी मी स्वतंत्र विविध मुख्यमंत्र्यांना अनेक पत्रे लिहिली. यापुढे कोणताही उशीर न करता; मी पुन्हा एकदा महाराष्ट्र सरकारला विकासकाची निवड करून या प्रकल्पात उशीर न करता राबवण्याची धारावीकरांच्यावतीने विनंती करतो.

हुकमराज मेहता । दक्षिण मध्य जिल्हाध्यक्ष काँग्रेस, मुंबई