ताणतणावामुळे वय अधिक जलदगतीने वाढते, जाणून घ्या याबाबत संशोधन अधिक काय सांगते?

अभ्यासाच्या निष्कर्षात असे दिसून आले की बायोलॉजिकल तणाव घड्याळाचा वेग वाढवतो. परंतु, आपल्या भावनांवर किंवा आनंदाच्या भावनांवर नियंत्रण देऊन त्याचा प्रभाव कमी केला (Aging Clock is Faster Than Stress) जाऊ शकतो.

बायोलॉजिकल वय (Biological Age) जाणून घेण्याची एक नवीन पद्धत विकसित करण्यासाठी वैज्ञानिकांनी एक मोठा खुलासा केला आहे. अमेरिकेतील येल विद्यापीठातील संशोधकांना त्यांच्या अभ्यासात असे आढळून आले आहे की, वयानुसार डीएनएमध्ये होणारे नैसर्गिक बदल वेगवेगळ्या वेळी आणि व्यक्तींमध्ये वेगवेगळे असतात. या अभ्यासात संशोधकांनी 'ग्रिमएज' नावाचे अनोखे जैविक घड्याळ (unique biological clock) वापरले आहे.

यामुळे त्यांना दोन प्रश्नांची उत्तरे जाणून घेण्यास मदत झाली आहे, पहिला, दीर्घकाळचा ताण कसा होतो म्हणजेच दीर्घकाळ टिकणारा ताण क्रॉनिक स्ट्रेस (Chronic Stress) या घड्याळाचा वेग किती वाढवतो? दुसरे म्हणजे, या घड्याळाचा वेग कमी करण्याचा काही मार्ग आहे का? जेणेकरून निरोगी आयुष्य वाढू शकेल. अभ्यासाच्या निष्कर्षात असे दिसून आले की बायोलॉजिकल तणाव घड्याळाचा वेग वाढवतो. परंतु, आपल्या भावनांवर किंवा आनंदाच्या भावनांवर नियंत्रण देऊन त्याचा प्रभाव कमी केला (Aging Clock is Faster Than Stress) जाऊ शकतो.

येल युनिव्हर्सिटीच्या चाइल्ड स्टडी सेंटरमधील (Child Study Center) न्यूरोसायन्सच्या प्राध्यापिका आणि या अभ्यासाच्या लेखकांपैकी एक असलेल्या डॉ. रजिता सिन्हा यांनी तणाव आणि अनेक दशकांपासून शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर परिणाम करणाऱ्या अनेक घटकांचा अभ्यास केला आहे. अभ्यासाचे निष्कर्ष जर्नल ऑफ ट्रान्सलेशनल सायकियाट्रीमध्ये (Translational Psychiatry) प्रकाशित झाले आहेत.

तज्ज्ञ काय म्हणतात
डॉ. रजिता सिन्हा यांच्या मते, दीर्घकालीन तणावामुळे हृदयविकार, व्यसनाधीनता, मूड डिसऑर्डर आणि पोस्ट-ट्रॉमॅटिक स्ट्रेसचा धोका वाढतो. त्याचा चयापचयावर परिणाम होतो. मधुमेहासारख्या लठ्ठपणाशी संबंधित विकारांनाही गती मिळते. इतकंच नाही तर तणावामुळे आपल्या भावनांवर नियंत्रण ठेवण्याची आणि स्पष्टपणे विचार करण्याची क्षमताही नष्ट होते.

या पार्श्‍वभूमीवर, येल विद्यापीठाच्या मानसोपचार विभागाचे डॉ. सिन्हा आणि जॅचरी हार्वनेक यांच्या नेतृत्वाखालील येल संशोधन पथकाने तरुण आणि निरोगी लोकांमध्ये ताणतणावांवर वृद्धत्वावर परिणाम होतो का, याचा शोध घेतला.

अभ्यास कसा झाला?
संशोधकांनी या अभ्यासात 19 ते 50 वर्षे वयोगटातील 444 लोकांचा समावेश केला. त्यांच्या रक्ताच्या नमुन्यांमध्ये वयानुसार होणाऱ्या रासायनिक बदलांचे मूल्यांकन 'ग्रिमएज'च्या मदतीने करण्यात आले. यासोबतच आरोग्याशी संबंधित इतर मार्करचाही अभ्यास करण्यात आला. लोकांचा ताण आणि मानसिक लवचिकता जाणून घेण्यासाठी प्रश्नावलीच्या माध्यमातूनही माहिती गोळा करण्यात आली.

अभ्यासात काय दिसून आलं?
संशोधकांना असे आढळून आले की, लोकसंख्या आणि वर्तणुकीशी संबंधित सवयी, बॉडी मास इंडेक्स, वंश किंवा वांशिकता आणि उत्पन्न यांसारख्या घटकांचा समावेश केल्यानंतरही, ज्या लोकांमध्ये जास्त तीव्र ताण होता त्यांना वृद्धत्वाची लक्षणे आणि इंसुलिनच्या प्रतिकारासारख्या शारीरिक बदलांचा वेग वेगवान होता. भावनिक नियमन (emotional regulation) आणि सेल्फ-चेकआउटच्या (self checkout) पार्श्वभूमीवर ज्या लोकांना जास्त ताणतणाव स्कोअर होते, तरीही आरोग्यावर होणारा परिणाम प्रत्येकासाठी सारखा नसतो.

संशोधकांनी सांगितले की यावरून असे दिसून आले की भावनिक नियमन आणि आत्म-नियंत्रण मजबूत करून तणावाचे प्रतिकूल परिणाम कमी केले जाऊ शकतात. दुसऱ्या शब्दांत, असे म्हणता येईल की तुम्ही मानसिकदृष्ट्या जितके लवचिक असाल तितके निरोगी आयुष्य जगू शकाल. त्यांच्या मते, याचा अर्थ असा आहे की आनंदी राहणे किंवा मानसिकदृष्ट्या शांत असणे ही आपल्या मानसिक आरोग्यासाठी केलेली गुंतवणूक आहे.