कोरोना काळातील निर्बंधामुळे ड्रग्ससंबंधी व्यसनाचे प्रकार वाढले, तज्ज्ञांचा धक्कादायक खुलासा

महामारी व त्याच्या कालावधीचा आपल्या लोकसंख्येमधील चिंतेच्या स्तरांवर परिणाम झाला आहे. यामुळे ज्यांच्यामध्ये सौम्य चिंतेचे लक्षणे होती, ते चिंतेची उच्च पातळी व अधिक मूड चेंज अनुभवायला लागले.

डॉ. मिलन बालकृष्णन, कन्सल्टंट सायकिएट्रिस्ट, मसीना हॉस्पिटल

महामारी दरम्यान सब्स्टन्स अब्युसमुळे लागलेल्या व्यसनाच्या प्रकारांमध्ये का वाढ झाली आहे?

महामारी व त्याच्या कालावधीचा आपल्या लोकांवर चिंतेच्या स्तरांवर परिणाम झाला आहे. यामुळे ज्यांच्यामध्ये सौम्य चिंतेचे लक्षणे होती, ते चिंतेची उच्च पातळी व अधिक मूड चेंज अनुभवायला लागले. जे सब्स्टन्स युझ डिसऑर्डरचा सामना करत होते, याचा त्यांच्यावर गंभीर परिणाम झाला. जे अल्कोहोल डिपेन्डेन्स, निकोटीन डिपेन्डेन्स, कॅनाबिस, ओपीओईड किंवा कोकेन, अँफेटामाईन डिपेन्डेन्स पासून ग्रस्त होते, त्यांनी त्यांच्या समस्या अधिक खराब होत असल्याचे पाहिले. आरोग्यसेवा प्रणाली कोविड-१९ वर लक्ष केंद्रित करत असल्याने डी-ऍडिक्शन व सायकिएट्री सेवा कमी झाल्या आहेत. सब्स्टन्स डिपेन्डेन्सचा सामना करत असणारे अनियमित फॉलो-अप घ्यायला लागले,थेरपी सेशन चुकवायला लागले व मेन्टनन्स ट्रीटमेंट देखील उपलब्ध नव्हते. महामारी व लॉकडाऊनमुळे सब्स्टन्सच्या अनुपलब्धतेमुळे विथड्रॉव्हल सिम्टम्स जाणवले परंतु जशी वस्तुस्थिती सुधरली, त्यांना हळूहळू सब्स्टन्स उच्च किमतीवर मिळायला लागले तेही अत्यंत भेसळयुक्त ज्यामुळे गंभीर नशा व कॉम्प्लिकेशनचा धोखा असतो.

सब्स्टन्स अब्युसकडे वळण्याची तीव्र इच्छा कशी सोडवली जाऊ शकते?

क्रेविंग्स नॉर्मल आहे

जे सब्स्टन्सवर डिपेन्डन्ट असतात ते अस्वस्थ क्रेविंग्स आणि तीव्र इच्छा अनुभवतात. सुदैवाने ते नेहमीच वेळेसह निघून जातात. रिकव्हरीच्या सुरूवातीस, ते खूप तीव्र असू शकतात परंतु नंतर हळूहळू कमी होत जातात. या तीव्र, अंतर्भूत इच्छांना नाही म्हणायचे शिकणे हे रिकव्हरी दरम्यान सर्वात मोठे आव्हानांपैकी एक आहे.

डी = डिले 

आपण सक्रियपणे जोपर्यंत राखून ठेवता तोपर्यंत क्रेविंग्स आणि तीव्र इच्छा यांच्या मानसिक क्रिया कालांतराने अदृश्य होतात. जर ते 10-15 मिनिटांत गेले नाहीत तर आपण अद्यापही उत्तेजन प्रति एक्सपोज्ड असल्याची शक्यता आहे ज्यामुळे तीव्र इच्छा निर्माण होते. त्याला नीट होण्यासाठी वेळ द्या. 

ई = एस्केप 

तीव्र इच्छा उद्भवणाऱ्या परिस्थितीपासून दूर व्हा. त्यातून पळून जा. बारमध्ये जाणे टाळा. बारमधून निघून जा जेणेकरून आपण बीयर टॅप्सकडे पाहणे थांबवू शकता. जर टीव्हीवर अल्कोहोलशी संबंधित जाहिरात येत असल्यास चॅनेल बदलून टाका.

अ = एक्सेप्ट 

ते सामान्य आहेत व निघून जातील हे स्वीकारा. अस्वस्थता स्वीकारायला शिकणे हे रिकव्हरी प्रक्रियेमध्ये महत्वाचे आहे. हे आपल्याला "मारणार" नाही आणि लवकरच संपेल. 

डी = डिस्प्युट 

आपल्या तीव्र इच्छा आणि क्रेविंग्स वर आक्रमण करण्यास मदत करण्यासाठी एक प्रभावी नवीन विश्वास किंवा प्रतिवाद तयार करा.

एस = सब्स्टीट्युट 

जेव्हा आपल्याला तीव्र इच्छा उद्भवतात, तेव्हा त्वरीत विचार किंवा क्रियाकलाप पुनर्स्थित करा जो अधिक फायदेशीर किंवा मजेदार असेल. चाला किंवा इतर कोणत्याही प्रकारचा व्यायाम करा. वाचण्यासाठी काहीतरी नवीन निवडा किंवा ऐकण्यासाठी काहीतरी चालू करा. विचार करा आणि शक्यता लिहा आणि त्यामधून निवडा.

सब्स्टन्स अब्युसमुळे लागलेले व्यसन कोणते कॉम्प्लिकेशन निर्माण करू शकते?

सब्स्टन्सच्या वापराचेकॉम्प्लिकेशन शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक आहेत.

शारीरिक कॉम्प्लिकेशन जसे अल्कोहोलमुळे लिव्हर खराब होणे, धूम्रपान केल्यामुळे फुफ्फुसाचे नुकसान होणे आणि निकोटीन व अल्कोहोलमुळे अनेक कर्करोग होण्याचा धोका.

कोकेन, कॅनाबिसमुळे सायकोसिसचा धोका असू शकतो.

सब्स्टन्समुळे उदासीनता आणि चिंता वाढवण्याचा धोका देखील असू शकतो.

सामाजिक परिणामांमध्ये संबंधांवर परिणाम, नोकरी गमावणे आणि आर्थिक हानी यांचा समावेश आहे.

सब्स्टन्स अब्युसमुळे झालेल्या व्यसनाला कसे हाताळायला पाहिजे?

यासाठी एक व्यापक आणि समग्र दृष्टीकोन आवश्यक आहे.

पहिला पाऊल म्हणजे डिटॉक्सिफिकेशन, ज्यामध्ये डी-एडिक्शन सेंटरमध्ये ऍडमिशन घेण्याचा, विथड्रॉव्हल सिम्टम्ससाठी ट्रीटमेंटचा समावेश असू शकतो.  

त्यासाठी सायकिएट्रिक कोमॉर्बिटीचे मूल्यांकनासह व्यापक मानसिक मूल्यांकनची आवश्यक आहे.

व्यसनाधीन औषधोपचार दीर्घकालीन आहे आणि त्यामध्ये पुनरुत्थान प्रतिबंध आणि देखभाल उपचारांचा समावेश आहे कारण व्यसन हे तीव्र, पुनरुत्थान करणारा आजार आहे परंतु हे ही लक्षात ठेवा की ते उपचार करण्यायोग्य देखील आहेत.