सोशल मिडियाची लत आहे इतर काही व्यसनांपेक्षाही गंभीर, वेळीच ओळखा धोके

कोरोनाच्या काळात लॉकडाऊन लागू झाल्याने लोकांचा सोशल मीडियाकडे अधिक कल वाढला आणि त्यामुळे सामाजिक अंतर वाढू लागले.

कोरोना महामारीनंतर सोशल मीडियाचा वापर अनेक पटींनी वाढला आहे. डिजिटल युगाचा आपल्या आरोग्यावर तसेच आपल्या जीवनावर मोठा परिणाम झाला आहे. कोरोनाच्या काळात लॉकडाऊन लागू झाल्याने लोकांचा सोशल मीडियाकडे अधिक कल वाढला आणि त्यामुळे सामाजिक अंतर वाढू लागले.

या अचानक झालेल्या बदलाचा आपल्या जीवनावर परिणाम झाला. सोशल मीडियाच्या अतिवापराने अनेक परस्पर भावनिक पैलू नष्ट केले आहेत आणि त्याच वेळी अनेक प्रकारच्या गंभीर मानसिक वेदनांना जन्म दिला आहे. दरम्यान, जर्मनीतील बोचम येथील रुहर युनिव्हर्सिटीच्या संशोधकांनी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मच्या वाढत्या वापरावर संशोधन केले आणि या बदलाचा मानवी जीवनावर किती परिणाम झालाय याची माहिती मिळवली. मेडिकल न्यूज टुडेच्या मते, या संशोधनाचे नेतृत्व विद्यापीठाच्या सेंटर फॉर मेंटल हेल्थ रिसर्च अँड ट्रीटमेंटमधील सहायक प्राध्यापक ज्युलिया ब्रायलोसावस्काया यांनी केले. या संशोधनातून अनेक गोष्टी समोर आल्या

मानसिक आरोग्यावर सोशल मीडियाचा प्रभाव -
संशोधकांनी सांगितले की, मानसिक आरोग्य हे सकारात्मक आणि नकारात्मक अशा दोन परस्परसंबंधित पैलूंवर अवलंबून असते. मेडिकल न्यूज टुडेने या अभ्यासाबद्दल मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. शेल्डन झाब्लो यांच्याशी चर्चा केली. मानसिक आरोग्याबाबत डॉ. जबलो यांनी इशारा दिला आहे की, सोशल मीडियाचा अतिवापर केल्याने परस्पर बंध कमकुवत होतात आणि एखाद्या व्यक्तीच्या मनावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

सोशल मीडियावर काही मर्यादा घालायला हव्यात, असे तज्ज्ञांचे मत आहे. त्याच्या वापरातून मिळणारा आनंद मर्यादित ठेवण्याची गरज असून लोकांना त्याविषयी जागृत करणे आवश्यक आहे. यासोबतच हेही जाणून घेणं गरजेचं आहे की, सोशल मीडियाशिवाय आपल्याकडे आणखी कोणती माध्यमं आहेत, ज्यांच्या मदतीने आपल्याला सोशल मीडियाच्या वापरातून जो आनंद मिळतो तसाच आनंद आपल्याला मिळू शकतो.

मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ.जॅब्लोन यांनी सांगितले की, कोणत्याही प्रकारच्या मानसिक आजारात व्यायामाची शिफारस केली जाते. माणसाने व्यायाम केला नाही तर व्यायामाशिवाय औषधांचा उपयोग होणार नाही, असे म्हणतात.

डॉ. जॅब्लोन म्हणाले की, व्यायामामुळे मेंदूतील "नैसर्गिक एंटिडप्रेसंट्स आणि अँटी-अॅन्झायटी रेणू" चे न्यूरोट्रांसमीटरचे उत्पादन वाढते. यामुळे मानसिक आरोग्य चांगले राहते, पण दुसरीकडे सोशल मीडियाच्या अतिवापरामुळे मानसिक आरोग्याला बाधा येते.

सर्वेक्षणात ही बाब समोर आली -
डॉ. ब्रेलोस्व्स्काया आणि त्यांच्या टीमने असा युक्तिवाद केला की, ज्यांनी शारीरिक हालचालींमध्ये जास्त वेळ घालवला त्यांच्या मानसिक आरोग्याच्या परिणामांमध्ये सोशल मीडियावर जास्त वेळ घालवणाऱ्यांपेक्षा नकारात्मक मानसिक आरोग्यामध्ये घट झाल्याचे दिसून आले.

याशिवाय संशोधकांनी त्यांच्या प्रयोगातून कोविड-19 मुळे होणारा ताण आणि धूम्रपानाचे वर्तन कमी करण्याची अपेक्षा केली आहे. या संशोधनासाठी एकूण 642 प्रौढ व्यक्तींचा समावेश करण्यात आला होता. या सर्व लोकांची 4 गटात विभागणी करण्यात आली होती.

सोशल मीडिया ग्रुपमध्ये 162 व्यक्ती, 161 जणांचा शारीरिक क्रियाकलाप गट, 159 जणांचा संयोजन गट आणि 160 जणांचा कंट्रोल ग्रुप होता. 2 आठवड्यात, सोशल मीडिया ग्रुपने त्यांचा दैनंदिन SMU वेळ 30 मिनिटांनी कमी केला आणि PA ग्रुपने त्यांच्या दैनंदिन शारीरिक हालचाली 30 मिनिटांनी वाढवल्या. संयोजन गटाने दोन्ही बदल लागू केले, तर नियंत्रणाने त्याचे वर्तन बदलले नाही.

सोशल मीडिया भावनिक बंध
डॉ. ब्रेलोस्व्स्काया आणि त्यांच्या टीमने असा निष्कर्ष काढला की त्यांच्या हस्तक्षेपामुळे लोकांना सोशल मीडियावर घालवलेला वेळ कमी करण्यात मदत झाली. यासोबतच सोशल मीडियाच्या वापरामुळे त्याच्यासोबत भावनिक बंधही निर्माण होत असल्याचे संशोधनातून समोर आले आहे.

तथापि, या अभ्यासातील सर्वात मोठी कमतरता म्हणजे विविधता. संशोधनासाठी सहभागी सर्व तरुण, महिला, जर्मन आणि उच्च शिक्षित लोक होते. डॉ मेरिल म्हणाले की, हे संशोधन अधिकाधिक वैविध्यपूर्ण लोकांसोबत केल्यास ते खूप परिणामकारक ठरेल आणि त्याचे परिणाम अधिक चांगले असतील.