सापेक्षतावाद, गुरुत्वाकर्षण अशांसारख्या बाबी सहजपणे उलगडून दाखवणारे स्फूर्तिदायी हॉकिंग!

- डॉ. दीपक शिकारपूर
अवकाशसंशोधन, कालगणना, टाइम-ट्रॅव्हल, सापेक्षतावाद, गुरुत्वाकर्षण अशांसारख्या बाबी सहजपणे उलगडून दाखवणारे थोर शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग यांच्यामुळे अवघड गोष्टी सोप्या झाल्या आहेत. त्यांच्या ‘अ ब्रीफ हिस्टरी आॅफ टाइम’ या पुस्तकात वरील सर्व विषयांची सहज स्पष्टीकरणे आहेत. हे पुस्तक अल्पावधीतच जगभर लोकप्रिय झाले आहे. त्याचप्रमाणे ‘माय ब्रीफ हिस्टरी’ हे आत्मचरित्रात्मक पुस्तकही प्रसिद्ध आहे. हॉकिंग बहुविकलांग असल्याने संगणकीय यंत्रणांखेरीज त्यांना आपले ज्ञान व्यक्तच करता आले नसते. त्यांना (आणि उर्वरित जगालाही) सहायक ठरलेल्या या तंत्रप्रणालींचा थोडक्यात परिचय...
हॉकिंग बोलू शकत (म्हणजे त्यांचे विचार आपल्याला ऐकता येत असत) ते संगणकाधारित गुंतागुंतीच्या यंत्रणेद्वारे. हे बहुतेकांना माहीत असेलच. ही प्रणाली त्यांना इंटेल कॉर्पोरेशनने १९९७ पासून देऊ केली होती. ती चालवण्याचा, तिच्या देखभालीचा आणि ती अद्ययावत करण्याचा सर्व खर्चही आतापर्यंत इंटेलच करीत आली आहे. हिचे मूलभूत घटक म्हणजे टॅब, स्क्रीनवरचा सॉफ्टवेअर कीबोर्ड आणि हॉकिंगच्या चेहऱ्याच्या अगदी किरकोळ हालचालीही टिपणारा इन्फ्रारेड स्विच. या आणि इतरही आवश्यक त्या वस्तू हॉकिंग ह्यांच्या व्हीलचेअरवर आणि त्यांच्या शरीरावरही विविध ठिकाणी बसवण्यात आल्या होत्या. चाकांच्या खुर्चीच्या हातावर टॅब बसवलेला असायचा. त्याला ऊर्जा मिळायची ती खुर्ची चालवणाºया बॅटºयांकडूनच. परंतु स्वत:च्या इंटर्नल बॅटरीवरही तो काही तास चालू शकतो. हॉकिंग यांनी संगणकीय यंत्रणेशी संवाद साधण्याचे मुख्य माध्यम ऊर्फ इंटरफेस म्हणजे वडर््स प्लस कंपनीने लिहिलेला प्रोग्रॅम- ईझी कीज्. यामध्ये, वर सांगितल्याप्रमाणे, स्क्रीनवर दिसणारा सॉफ्टवेअर कीबोर्ड असायचा. एक कर्सर या स्क्रीनचे उभे-आडवे स्कॅनिंग सतत करीत असे. हॉकिंग यांना जे अक्षर निवडायचे असायचे, त्यावर, त्यांनी स्वत:ची मान किंचित हलवली की विशिष्ट संवेदकामार्फत, कर्सर थांबवला जात असे. यासाठी त्यांच्या उजव्या गालाची हालचाल नोंदवली जायची, त्यांच्या चष्म्याच्या काडीवर बसवलेल्या इन्फ्रारेड स्विचद्वारे. आहे की नाही संगणकीय अचूकतेची कमाल! या ईझी कीजमध्ये ‘वर्ड प्रेडिक्शन अल्गोरिदम’ समाविष्ट आहे. हातातील सेलफोनमध्ये असलेली डिक्शनरी. त्यामुळे शब्दाची पहिली एक-दोन अक्षरे लिहिली की पुढच्या विविध शब्दांचे पर्याय दाखवले जात. पूर्ण वाक्य तयार करण्यासाठी स्पीच सिंथसायझरची (विश्लेषक) मदत घेतली जायची. हा वेगळा हार्डवेअर सिंथसायझर स्पीच प्लसने तयार केला आहे. ईझी कीजद्वारे विंडोजच्या माउसचे नियंत्रणही हॉकिंग करीत असत.
(लेखक संगणकतज्ज्ञ आहेत.)