‘नोबेल’ हवंय ? किती पैसे देता बोला !

जगातील सर्वोच्च पुरस्कारादाखल दिले जाणारे नोबेल पदक आपल्याही गळ््यात पडावे, असे वाटत असल्यास त्यासाठी सदैव युद्धसदृश परिस्थितीत असलेल्या मध्यपूर्वेत

आॅस्लो : जगातील सर्वोच्च पुरस्कारादाखल दिले जाणारे नोबेल पदक आपल्याही गळ््यात पडावे, असे वाटत असल्यास त्यासाठी सदैव युद्धसदृश परिस्थितीत असलेल्या मध्यपूर्वेत शांतता प्रथापित करण्याची, विज्ञानाचे एखादे गूढ रहस्य उलगडण्याची किंवा एखादी अजरामर साहित्यकृती निर्माण करण्याची काही गरज नाही. योग्य किंमत मोजायची तयारी असेल तर तुम्हाला हे नोबेल पदक लिलावातही मिळू शकते!
यात धक्का बसण्यासारखे काही नाही. दानशूर स्वीडिश वैज्ञानिक आल्फ्रेड नोबेल यांनी १८९५ मध्ये आपल्या मृत्युपत्राद्वारे या पुरस्कारांची स्थापना केल्यापासून गेल्या ११४ वर्षांत शांतता, साहित्य, वैद्यकशास्त्र, पदार्थविज्ञान, रसायनशास्त्रातील आणि १९६९ पासून अर्थशास्त्रातील अद्वितीय कामगिरीबद्दल एकूण ८८९ नोबेल पुरस्कार बहाल करण्यात आले आहेत. परंतु कालपरत्वे पुरस्कार विजेत्यांना आर्थिक विपन्नावस्था आल्याने किंवा त्यांच्या वारसदारांमधील वादांमुळे यापैकी किमान डझनभर नोबेल सुवर्णपदके व डिप्लोमा लिलावात विकले गेले आहेत.
सर आल्फ्रेड नोबेल यांनी ‘मानवासाठीचा सर्वात महान लाभ’ या भावनेतून या पुरस्कारांकडे पाहिले असले तरी लिलावात विकल्या जाणाऱ्या नोबेल पदकांच्या नशिबी अशीच महत्ता येतेच असे नाही. नाही म्हणायला लिलावात विक्रीसाठी आलेल्या नोबेल पदकांसाठी पूर्वीपेक्षा अलीकडच्या काळात अधिक चढ्या बोली लागताना दिसतात. शिवाय लिलाव होत असलेले नोबेल पदक कोणाला व कशासाठी दिलेले होते यावरही त्याची किंमत ठरत असल्याचा काहीसा कल दिसतो.
फ्रान्सच्या अ‍ॅरिस्टाईड ब्रियांद यांना १९२६ मध्ये शांततेसाठी दिले गेलेले नोबेल पदक आजवर लिलावात सर्वात कमी किंमतीला विकले गेलेले नोबेल पदक आहे. पहिल्या महायुद्धानंतर फ्रान्स व जर्मनी या परस्परांना पाण्यात पाहणाऱ्या देशांमध्ये सलोखा घडवून आणल्याबद्दल ब्रियांद यांना नोबेल देऊन गौरविण्यात आले होते. हा सलोखा अल्पजीवी ठरला, ही गोष्ट अलाहिदा. २००८ मध्ये ब्रियांद यांचे नोबेल पदक अवघ्या १२,२०० युरोला (आजचे १३,६५० डॉलर) विकले गेले. त्यामानाने ब्रिटनच्या विल्यम रॅण्डल क्रेमर यांच्या १९०३ मधील नोबेल पदकाला १९८५ साली झालेल्या लिलावात थोडी जास्त म्हणजे १७ हजार डॉलर एवढी किंमत आली.
पण कालांतराने परिस्थिती बदल गेली. आता या पदकांच्या लिलावातील किंमतीही आकाशाला भिडत आहेत. परिणामी पुरस्कार विजेते अथवा त्यांचे कुटुंबिय आपला हा अमूल्य ठेवा विकण्यासाठी अधिक संख्येने पुढे येत आहेत.
पदार्थविज्ञान, रसायनशास्त्र आणि अर्थशास्त्रासाठी दिली गेलेली नोबेल पदके लिलावात तीन ते चार लाख डॉलरच्या दरम्यान विकली गेली आहेत. (वृत्तसंस्था)

93 वर्षांचे असलेल्या अमेरिकेच्या लिआॅन लीडरमॅन यांनाही त्यांच्या नोबेल पदकास यंदाच्या मेमधील लिलावात ७.६५ लाख डॉलर एवढी घवघवीत किंमत मिळाली. लीडरमॅन यांना हे नोबेल १९८८ मध्ये पदार्थ विज्ञानासाठी दिले गेले होते. बेल्जियमच्या आॅगस्ट बीरनॅएर्ट यांचे शांततेसाठीचे १००९ चे नोबेल पदक -६.६१ लाख डॉलर.

1936 चे अर्जेंटिनाच्या कार्लोस सावेंद्रा लामास यांचे १९३६ चे नंतर भंगाराच्या दुकानात सापडलेले नोबेल पदक-१.१६ दशलक्ष डॉलर.

मानवी डीएनएच्या संरचनेच्या शोधाबद्दल अमेरिकेचे वैज्ञानिक जेम्स वॅटसन यांच्या नोबेल पदकास (१९६२मध्ये दिलेले ) आजवरची सर्वाधिक बोली मिळाली. डिसेंबर २०१४ मध्ये ते ४.७६ दशलक्ष डॉलरना विकले गेले. स्वत:च्या हयातीत नोबेलचा लिलाव करणारे म्हणूनही वॅटसन यांचे वेगळेपण आहे. रशियन अब्जाधीश उद्योगपती अलिशर उस्मानॉव्ह यांनी लिलावात घेतलेले ते पदक शोधाची महत्ता लक्षात घेऊन नंतर त्यांना परत केले. मात्र याच शोधासाठी वॅटसन यांच्यासोबत ज्यांना विभागून नोबेल दिले गेले होते त्या ब्रिटनच्या फ्रान्सिस क्रिक यांनी मात्र त्यानंतर २० महिन्यांनी आपले नोबेल पदक लिलावात काढले तेव्हा त्यांना निम्मीच किंमत मिळाली.

ख्यातनाम अमेरिकन लेखक विल्यम फॉकनर यांचे १९४९चे साहित्यासाठीचे नोबेल पदक त्यांच्या कुटुंबीयांनी २०१३ मध्ये लिलावात मांडले. पण अपेक्षेप्रमाणे पाच लाख डॉलरपर्यंत बोली न आल्याने कुटुंबीयांनी नोबेल पदक लिलावातून काढून घेतले.

फ्रान्सच्या अ‍ॅरिस्टाइड ब्रियांद यांना १९२६ मध्ये शांततेसाठी दिले गेलेले नोबेल पदक आजवर लिलावात सर्वात कमी किमतीला विकले गेलेले नोबेल पदक आहे. २००८ मध्ये त्याला १२,२०० युरो मिळाले.