दुष्काळातही उजळली ‘सीताड’ची कूस

यावर्षी दुष्काळी स्थिती असतानाही वनविभागाने शिवणी नजीकच्या जंगलात डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर रोपवाटिकेत तब्बल अडीच लाखांवर विविध वृक्षांच्या रोपांची जतन केली आहे. १ जुलैपासून सुरू होणाऱ्या वनमहोत्सवात ही रोपे ३३ कोटी वृक्ष लागवड योजनेंतर्गत शासनाचे विविध विभाग, सामाजिक व निसर्गप्रेमी संस्था आणि शेतकऱ्यांना सवलतीच्या दराने उपलब्ध होणार आहेत.

ठळक मुद्देवन महोत्सव देशी वृक्षाच्या लागवडीतून हिरवाईबरोबर साधली जाणार जैवविविधतादुष्काळात मिळाला रोजगारतब्बल दिड लाख कडुनिंबाची रोपे

संजय हिरे
खेडगाव, ता.भडगाव, जि.जळगाव : यावर्षी दुष्काळी स्थिती असतानाही वनविभागाने शिवणी नजीकच्या जंगलात डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर रोपवाटिकेत तब्बल अडीच लाखांवर विविध वृक्षांच्या रोपांची जतन केली आहे. १ जुलैपासून सुरू होणाऱ्या वनमहोत्सवात ही रोपे ३३ कोटी वृक्ष लागवड योजनेंतर्गत शासनाचे विविध विभाग, सामाजिक व निसर्गप्रेमी संस्था आणि शेतकऱ्यांना सवलतीच्या दराने उपलब्ध होणार आहेत.
उजाड सीताड बहरली
वनवासात असताना सीतामाईच्या पदस्पर्शाने पुनीत झालेली म्हणून सीताड नावाने ही डोंगर रांग ओळखली जाते. यातीलच ३५८/२ या हद्दीत वनविभागाने प्रयत्नपूर्वक रोपवाटिका तयार केली आहे. जिल्हा उपवनसंरक्षक डी.डब्ल्यू. पगार यांच्या मार्गदर्शनाखाली पाचोरा विभागाचे वनक्षेत्रपाल ज्ञानेश्वर देसाई, वनपाल आर.व्ही.चौरे यांनी खास याकामी लक्ष पुरवत उजाड, बोडक्या जागेला निसर्ग वैभव प्राप्त करून दिले आहे.
हिरवा शालू पण देशी ठेवणीचा
हिरवाईबरोबरच जैवविविधता टिकविण्यासाठी व देशी वनसंपत्तीचा ठेवा जतन करण्याच्या हेतूने या रोपवाटिकेत जाणीवपूर्वक कडुनिंब, कैठ, सीताफळ, बाभुळ, बोर, आवळा, चिंच, गुलमोहर, बेल, खैर, करंज, बांबू, शिरस, काशीद, पापडी आदी देशी वृक्ष, वंशातील रोपनिर्मितीवर भर देण्यात आला आहे.
रोपवाटिकेत विविध वृक्षांची एकूण अडीच लाख रोपे निर्माण करण्यात आली आहेत. तब्बल दीड लाख कडुनिंबाची रोपे लावणीसाठी तयार आहेत. विशेष म्हणजे स्थानिक मजुरांकरवी निंबोळी जमा करून रोपे तयार केली आहेत. इतक्या मोठ्या प्रमाणात कडुनिंबाची रोप निर्मिती करणारी जिल्ह्यातील ही प्रथम रोपवाटिका ठरावी. यातील रोपे लागवडीसाठी योग्य अशी १८ महिन्यांची झाली आहेत. दुसरी ९ महिन्याची रोपेदेखील आहेत. उन्हापासून रोपाचे संरक्षण होण्याकामी व सावलीसाठी एरंड लावण्यात आले आहेत. पाण्यासाठी खास टाकी व स्वतंत्र २५-३० नळी बसविण्यात येऊन रोपांना पाणी दिले जाते.
रोपवाटिकेत पिशव्यात माती भरणे, बी रुजवणे, निंदणी, खते देणे, लहानमधून मोठ्या थैल्यात रोप हलवणे (शिफ्टींग) यासाठी ऐन दुष्काळात ५०-६० महिलांना काम मिळाले. याशिवाय कायमस्वरुपी ३० महिलांना रोजगार मिळणार आहे. वनसेवक छोटू अभिमन पाटील, आबा उत्तम पाटील, देवरे, राठोड आदी रात्रंदिवस देखभाल करण्यासाठी आहेत.
अन् डोंगरात लागले दिवे
रोपवाटिकेत रात्री अंधार पडून रानडुकरे, हरणे, रोपांचे नुकसान करू नये म्हणून सूर्यप्रकाशावर चालणारे तीन पॅनल उभारुन एलईडी दिवे लावण्यात आले आहेत. त्यांच्या प्रकाशझोतात रोपवाटिका रात्री उजळून निघते.
एकूणच आयुर्वेदिक महत्व, पाऊस पाडण्यासाठी ढगांना गारवा देणारी, वटवाघुळ, चिमणी, रातकीडे अशी जैवविविधतेची बिजारोपण करणारी पशु-पक्ष्यांची सजीव साखळी व व्यवस्था जिवंत ठेवत पर्यावरणाचा समतोल राखणारी देशी वृक्षांची रोपे लागवड व संगोपनाची जनतेची चळवळ या वनमहोत्सवाच्या निमित्ताने उभी राहील, अशी अपेक्षा आहे.
वैशिष्ट्यपूर्ण रोपवाटिका
पाचोरा-भडगाव तालुक्यातील सर्वात मोठी व देशी वृक्षाची, अठरा महिन्यांची सुदृढ रोपे असलेली जिल्ह्यातील वैशिष्ट्यपूर्ण अशी ही रोपवाटिका आहे. शासकीय विभाग, ग्रां.प., निसर्ग संस्था, शेतकरी यांना एक जुलैपासूनच्या वनमहोत्सव काळात सवलतीच्या दरात ही रोपे मिळणार आहेत.
-ज्ञानेश्वर देसाई,
-वनक्षेत्रपाल, पाचोरा वनविभाग