‘दर्जेदार’ रोपवाटिकेचे गाव तमदलगे

संतोष बामणे ।
लोकमत न्यूज नेटवर्क
उदगाव : शिरोळ तालुक्यातील दुष्काळग्रस्त म्हणून तमदलगे गावची ओळख आहे. गावातील रोपवाटिकेच्या माध्यमातून दर्जेदार रोपे महाराष्ट्र, कर्नाटक, मध्य प्रदेश, गुजरात यासह राज्यात पोहोचली आहेत. त्यामुळे तमदलगे रोपवाटिकेचे गाव म्हणून प्रसिद्ध झाले आहे. रोपवाटिकेमुळे युवकांना व्यवसाय उपलब्ध झाला असून, हजारो कामगारांना काम मिळाले आहे. त्यामुळे तमदलगेच्या रोपवाटिकेला कार्पाेरेट लुक मिळाला आहे.
सांगली- कोल्हापूर महामार्गावरील व शिरोळ-हातकणंगले तालुक्याच्या सीमेवरील असलेल्या छोट्याशा तमदलगे गावात हंगामी पाण्याची सोय उपलब्ध आहे. पावसाचे प्रमाण कमी असल्याने बारमाही शेती या गावात पिकविता येत नाही. त्यामुळे देशभक्त रत्नाप्पाण्णा कुंभार यांच्या प्रयत्नाने गावच्या डोंगरालगत १९७२ साली पाझर तलाव बांधण्यात आला. त्यामुळे पावसाळ्यात तलाव भरले की विहीर, कूपनलिकांना पाण्याची सोय उपलब्ध झाली. गावात उदरनिर्वाह करण्यासाठी नोकरीशिवाय दुसरा कोणताच पर्याय उपलब्ध नव्हता. अशाच हंगामी शेतीमुळे अनेकजण जयसिंगपूर, हातकणंगले, इचलकरंजी येथे स्थायिक झाले, तर अनेकांनी शेतीला बगल देऊन रोपवाटिकेचा व्यवसाय जोपासला आहे.
सन १९८८ मध्ये रोपवाटिकेचा उदय झाला. यावेळी तमदलगे गावात मोजक्या रोपवाटिका उभारल्या. त्यावेळी भाजीपाला व केळीच्या रोपाच्या रोपवाटिका होत्या. कालांतराने तमदलगेच्या रोपवाटिका बदलत गेल्या. यामध्ये भारताचे पहिले कृषिपंडित भीमगोंडा पाटील हे तमदलगे गावचे असल्याने त्यांच्या प्रेरणेतून महाराष्ट्र शासनाचा जिजामाता कृषिभूषण पुरस्कार वैजश्वर वझे यांना मिळाला. त्याबरोबर कृषिभूषण बाबूराव कचरे तर राजकुमार आठमुडे व शिवाजीराव कचरे यांना उद्यानपंडित पद मिळाले. तर कृषिमित्र रावसाहेब पुजारी यांच्यासारख्या शेतकºयांच्या प्रेरणेतून आज तमदलगे गावात तब्बल ६७ रोपवाटिका सज्ज आहेत.
तमदलगे गावात सर्वाधिक उसाच्या रोपाच्या रोपवाटिका असून येथे ८६०३२, ०२६५, ८००५, १०००१, ६७१ या उसाच्या जातीची रोपे तयार केली जातात. ती महाराष्ट्राबरोबर मध्य प्रदेश, कर्नाटक, गुजरात या राज्यात कोल्हापूरच्या तमदलगेची रोपे दर्जेदार आहेत म्हणून निर्यात केली जातात.
उसाच्या आधुनिक तंत्रज्ञानाबरोबरच नवीन बियाणे, लागवड पद्धत, पाणी, खत नियोजन, आंतरमशागत, मजुरीत होत असलेली वाढ यासाठी दर्जेदार उसाची लागण महत्त्वाची आहे. उसाची रोपे लावण्याने उसाचे बियाणे कमी लागते. रोपवाटिकेत रोपे सात दिवसांपर्यंत उगवितात व ती २५ ते ३५ दिवसांत लागणीस तयार होतात. कारखाना नोंद एक महिना अगोदर करता येते. वाहतुकीस सोयीस्कर पट्टा पध्दत, एकरी योग्य रोपसंख्या ठेवता येते. उत्पादनात २० ते २५ टक्के वाट होते. यामध्ये चांगले आंतरपीकही घेता येते. त्यामुळे उसाच्या रोपांना मोठ्या प्रमाणात मागणी आहे.
रोपवाटिकेसाठी सरासरी दहा महिन्यांच्या उसाची निवड केली जाते. सध्या ३०३३ ते ३५०० प्रतिटन लागणीसाठी उसाचा दर लागतो. दानोळी, उमळवाड, उदगाव, जांभळी, कोथळी, निमशिरगाव, मजले परिसरातून बियाणाचा ऊस आणला जातो. बियाणे तयार करताना प्रतिटनामध्ये ६५० ते ७०० किलो कांड्या निघत असून, बियाणे ३५० ते ३०० किलोपर्यंत मिळते. प्रथम बियाणे काढून प्लास्टिकच्या ट्रेमध्ये कोकोपीट भरून उसाचे बी लावले जातात. त्यानंतर आठ ते दहा दिवस त्याला एका प्लास्टिकच्या कागदाद्वारे झाकले जाते (भट्टी दिली जाते). ती रोपे बाहेर काढून त्याला दैनंदिनपणे सकाळ-संध्याकाळी पाणी दिले जाते. अशा पद्धतीने पूर्ण वाढ झाल्यावर ३० ते ३५ दिवसांत रोपे लागणीसाठी तयार होतात. यामध्ये ८६०३२, ०२६५, ८००५, १०००१, ६७१ आदी जातीच्या रोपांना प्रतिरोप सरासरी दोन रुपयेप्रमाणे विक्री केली जाते.
सध्या अनेक शेतकरी रोपांची लागण करतात. त्यामुळे ऊस शेतीचे पूर्ण नियंत्रण करून जास्तीत जास्त नफा मिळविता येतो. वाढत्या मागणीनुसार तमदलगे परिसरात उसाच्या रोपांची दर्जेदार रोपे मिळतात. ऊसरोप वाटिकेबरोबरच तमदलगेत सर्व भाजीपाल्याची रोपवाटिकाही आहेत. यामध्ये दर्जेदार रोपे तयार होत असल्याने महाराष्ट्रासह राज्याबाहेर वाढती मागणी आहे. यामध्ये मिरची-सीता, सोनल, सितारा, सितारा गोल्ड. कलिंगड-शुगर क्रेन, कोबी-सुफिर्ती, सुनोफिक्टी, फ्लॅवर-पुजामा, फ्लार्क बाईट. टोमॅटो-रसिका, जेके, ८११, २१४८. वांगी-शिरगाव काटा, बिगर काटा, कार्णिका, हर्ष. झेंडू-कलकत्ता भगवा, अरोगोल्ड, गोल्सपट्टू, आॅथराप्ललो. शेवगा-उडशी. ढबू- इंदस, इंद्रा. कांदा-गारवा. गलाटा-पिवळा, लाल, अष्टर, भगवी, मखमल, लाल मखमल, निशिगंधा यासह विविध जातीच्या भाजीपाल्याची रोपे तमदलगे येथे मिळतात. सध्याच्या धावत्या युगात जलदगतीचे पीक घेण्यासाठी तमदलगेच्या शेतकºयांनी रोपवाटिकांची शेती स्वीकारली असून दर्जेदार रोपवाटिकेचे गाव अशीच तमदलगे गावाची ख्याती आहे.

रोजगाराची संधी
तमदलगे गावात एकूण ६७ रोपवाटिका असल्याने गावातील महिला व पुरुष कामगारांच्या हाताला काम मिळाले आहे. यामध्ये सरासरी १५०० ते १७०० जणांना काम मिळत असून महिलांना १८० तर पुरुषांना २५० रुपये दिवसागणिक पगार मिळतो. त्यामुळे तमदलगेसह निमशिरगाव, मजले परिसरातील कामगार कामासाठी येतात.