मैरा पायबी

 

यंदा महापुराचा भीषण तडाखा सहन करून पुन्हा जगणं नव्यानं बांधण्यासाठी कामाला जुंपलेल्या मणिपूर राज्यानं गेल्या आठवडय़ात दुसरा कहर अनुभवला. भूकंपानं जबरदस्त हादरा दिला आणि पुरानं आधीच मोडून पडलेले संसार या धरणीकंपात आणखीनच दुभंगले. भारतातल्या ईशान्य कोप:यातल्या या भूकंपाच्या हाद:याच्या तुरळक बातम्या ऐकताना माङया डोळ्यासमोर उभी राहिली मणिपुरातली सुबक, देखणी, खंबीर आणि तरीही संवेदनशील माणसं. 

 

मणिपूरमध्ये फोटोग्राफी करत होतो तेव्हाचे हे काही चेहरे आजही डोळ्यासमोर उभे राहतात. मैरा पायबी इथेच भेटल्या. एकमेकींसाठी आधार आणि भक्कम साथ बनत ‘मशालजी’ बनलेल्या या महिला. घरात दारुडा, नशेत बेभान झालेला नवरा किंवा वडील, त्यांचा भयानक जाच आणि बाहेर दारात उभ्या लष्कराची दहशत. जगणं असं अंधारात गारठून टाकत असताना या बायकांनी स्वत:च आपापला प्रकाश बनत रोजची लढाई लढायचं ठरवलं. 

त्या चळवळीचंच नाव मैरा पायबी. संकटाची चाहूल लागल्यावर एकटीदुकटी बाई घाबरून जाते. असहाय होते. या चळवळीनं ते असहायपण संपवलं. घरात नवरा-बायकोचा कज्जा असो, रोजची मारहाण असो किंवा लैंगिक अत्याचारासाठी टपून बसलेला एखादा नराधम, आपल्यावर संकट आलंय आणि मदत हवी आहे असं वाटलं तर ती बाई जवळच्याच टेलिफोनच्या खांबावर मोठा दगड जोरजोरात आपटत टण-टण-टण करत राही. तो आवाज ऐकला की बाकीच्या आसपासच्या सा:याजणी हातातली कामं टाकून धावत मदतीला येत, जमा होत आणि तिच्या सोबत उभं राहत. मग ते तिचं घर असो नाहीतर पोलीस स्टेशनात तक्रार नोंदवणं असो. रात्रीच्या मिट्ट काळोखातही या बायका हातात मशाली घेऊन मदतीला धावत. त्यावरूनच त्यांना नाव मिळालं- मैरा पायबी!

 

अजूनही त्यांची लढाई संपलेली नाही

केंद्र सरकारनं मणिपूरमधून ‘अॅफ्स्पा’ अर्थात सैन्याला असलेला विशेषअधिकार काढून घ्यावा म्हणून इरॉम शर्मिला आजही उपोषण करते आहे. अॅफ्स्पामुळे सैन्य दल कधीही कुणाच्याही घरात शिरून त्यांना अटक करू शकते, शूटही करू शकते आणि त्याविरुद्ध कुठंही तक्रार करता येत नाही. 

मैरा पायबीच असलेली इरॉम शर्मिला या कायद्याविरोधात प्राणांतिक लढाई लढतेय. आणि बाकीही मणिपुरी बायका आपापली लढाई रोज जगताहेत. जगणं कठीण आहे तरीही इम्फाळमधला इमा बाजार (ज्याला पूर्वी नूपी कैथेल म्हणत) तो या लढवय्या बायकांच्या हस:या आवाजानं रोज गजबजतो आणि संसाराची सारी सूत्रं हातात घेत या बायका आपापलं जगणं उमेदीनं पुढं नेतात. 

जगण्याला हरवायला टपलेल्या इथल्या भयाण परिस्थितीतही या मैरा पायबी आपल्यापुरता प्रकाश निर्माण करत राहतात. त्या लढवय्या मशालजींचे हे काही चेहरे..

 

शब्दांकन - मेघना ढोके