देशभरातील जंगलाला घातक लॅन्टेनाचा विळखा

लोकमत न्यूज नेटवर्क

नागपूर : केवळ विदर्भातीलच नव्हे तर देशभरातील जंगलाला लॅन्टेना (घाणेरी) या वनस्पतीचा विळखा पडला आहे. विदर्भातील जवळपास सर्वच जंगलांसह देशभरातील ४० टक्के जंगल या वनस्पतीच्या विळख्यात आले आहे. दिवसेंदिवस या वनस्पतीची वाढ होत असली तरी फक्त वन्यजीव अधिवास व्यवस्थापनात या वनस्पतीच्या निर्मूलनाचा समावेश करण्यात आला आहे. एनआरईजीएसमध्ये निर्मूलनास नकार दिल्याने सध्या तरी अन्य जंगलात लॅन्टेना निर्मूलनाचे कामच थांबले आहे.

१९७२ मध्ये देशात दुष्काळ पडला असताना मिलोसोबत आलेल्या अनेक बियांसोबत ही वनस्पतीही अमेरिकेतून भारतात आल्याचे सांगितले जाते. मागील ५० वर्षांच्या काळात अनेक विदेशी निरुपयोगी वनस्पतीसोबतच लॅन्टेनाचीही घुसखोरी जंगलात झाली आहे. ती भारतीय जंगलाला हानिकारक असून पहिल्या पाचमध्ये गणली जाते.

जंगलातील लॅन्टेनाच्या निर्मूलनासाठी १९९५-९६ मध्ये प्रयत्नांना सुरुवात झाली. राज्य शासनाने जीआर काढून ईजीएसमध्ये समावेश केला. नंतरच्या काळात ही योजना बंद पडून एनआरईजीएस योजना आली. त्यातही समावेश केला गेला. मात्र पुढे केंद्र सरकारने अन्न चळवळ नसल्याचे कारण देत लॅन्टेना निर्मूलन राबविण्यासाठी नकार दिला. नंतर २००४ पासून हे कामच बंद पडले. परिणामत: या विषारी वनस्पतीचा विळखा वाढला.

...

वन्यजीवांच्या अधिवासातच निर्मूलन

व्याघ्र प्रकल्पांमध्ये वाढता धोका लक्षात घेऊन नंतरच्या काळात डॉ. सी.आर. बाबू यांच्या उपस्थितीत मेळघाट येथे कार्यशाळा घेण्यात आली. यात लॅन्टेना निर्मूलनावर अभ्यास करण्यात आला. ही वनस्पती पक्षी खात असल्याने त्यांच्या विष्ठेतून बिया पसरतात. वाघांसाठी धोकादायक असून त्यांचे यकृत निकामी होते, असेही अध्ययनातून पुढे आले. त्यामुळे व्याघ्र प्रकल्पात किमान तीन वर्षे सतत उच्चाटन करून त्या ठिकाणी तृणभक्षी प्राण्यांसाठी उंच गवताची लागवड करण्याची योजना मांडली गेली. त्यानंतर वन्यजीवांच्या अधिवास व्यवस्थापनात समावेश करण्यात आला. बहुतेक व्याघ्र प्रकल्पात लॅन्टेनाची वाढ मर्यादित असली तरी अन्य जंगलात मात्र धोका कायम आहे.

...

एकाच वेळी सर्व ठिकाणी निर्मूलनाचा धडक कार्यक्रम राबविला तरच उच्चाटन शक्य आहे. यासंदर्भात आपण स्वत: केंद्राकडे विनंती केली. एनआरईजीएसमध्ये समावेश व्हावा, यासाठीही प्रयत्न केले. मात्र यश आले नाही. आता शहरापर्यंत ही वनस्पती पसरल्याने जैवविविधतेला धोका वाढला आहे.

- किशोर रिठे, सदस्य, राज्य वन्यजीव मंडळ

...

लॅन्टेना ४० टक्के जंगलात

वन्यजीव आणि जैवविविधतेसाठी घातक असलेली लॅन्टेना सुमारे ४० टक्के जंगलात पसरली आहे. मातीतील पौष्टिक घटक नाहीसे करण्याबरोबर प्राण्यांच्या पोटात ही वनस्पती गेल्यास यकृत निकामी होऊन मृत्यूदेखील होतो. मानवी शरीरालाही अपायकारक असल्याचे ‘ग्लोबल इकॉलॉजी अँड कन्झर्वेशन’च्या अभ्यासातून पुढे आले आहे. या वनस्पतीने सुमारे एक लाख ५४ हजार चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापले आहे. संरक्षित क्षेत्राच्या आत आणि बाहेर अशा दोन्ही ठिकाणी झालेल्या सर्वेक्षणात सुमारे २ लाख चौरस किलोमीटर वनक्षेत्रात एक लाख १७ हजार १०४ भूखंडाचे नमुने घेण्यात आले. या मॉडेलनुसार ३ लाख चौरस किलोमीटर वनक्षेत्र अतिरिक्त ४४ टक्के वनक्षेत्र आणि संपूर्ण भारतात लँटेनाचा धोका असल्याची गंभीर बाब पुढे आली आहे.

...