झोपी गेलेले 'प्रज्ञान', 'विक्रम' आज का जागे झाले नाहीत? ISROने दिली महत्त्वाची माहिती

Chandrayaan-3 Phase 2: वाचा काय म्हणाले ISRO च्या स्पेस ऍप्लिकेशन सेंटरचे संचालक नीलेश देसाई... 

Chandrayaan-3 Phase 2: चंद्रयान-3 चे विक्रम लँडर आणि प्रज्ञान रोव्हर आज म्हणजेच 22 सप्टेंबर 2023 रोजी जागे होणार नाहीत. ते सध्यातरी झोपलेल्याच अवस्थेत राहतील असे सांगितले जात आहे. ISRO च्या स्पेस ऍप्लिकेशन सेंटरचे संचालक नीलेश देसाई म्हणाले की, ISRO चांद्रयान-3 म्हणजेच लँडर-रोव्हरला उद्या म्हणजेच 23 सप्टेंबर रोजी उठवण्याचा प्रयत्न केला जाणार आहे, कारण सध्या लँडर-रोव्हर निष्क्रिय आहेत.

चंद्रावर सध्या सकाळ आहे. प्रकाश पूर्णपणे उपलब्ध आहे. पण चंद्रयान-३च्या लँडर आणि रोव्हरला अद्याप पुरेशी ऊर्जा मिळालेली नाही. चंद्रयान-3 वरून अनेक इनपुट मिळाले आहेत, ज्याचा इस्रोचे शास्त्रज्ञ सखोल अभ्यास करत आहेत. गेल्या दहा दिवसांच्या आकडेवारीचेही विश्लेषण केले जात आहे. या काळात प्रज्ञान रोव्हरने १०५ मीटरची हालचाल केली आहे.

प्रज्ञान रोव्हरकडून मिळालेल्या डेटाचे विश्लेषणही सुरू आहे. चंद्राच्या मातीचे विश्लेषण सुरू आहे. जेणेकरून आपल्याला खाणकाम, पाण्याची परिस्थिती आणि मानवी जीवनाची शक्यता याविषयी माहिती मिळेल. आतापर्यंत तो स्लीप मोडमध्ये होता. त्यावेळी चंद्राच्या दक्षिणेकडील ध्रुवीय प्रदेशात तापमान उणे १२० ते उणे २२० अंश सेल्सिअस होते. त्यामुळे उपकरणांचे सर्किट बिघडते.

या तापमानाचा विक्रम लँडर आणि प्रज्ञान रोव्हरवर किती परिणाम झाला आहे हे चंद्रयान-३ जागे झाल्यानंतरच कळेल. आज सकाळी युरोपियन स्पेस एजन्सीच्या (ESA) कौरो स्पेस स्टेशनवरून चंद्रयान-3 लँडर विक्रमला सतत संदेश पाठवले जात होते. पण लँडरचा प्रतिसाद कमकुवत होता. म्हणजे ज्या प्रकारची पॉवरफुल रेडिओ फ्रिक्वेन्सी त्यातून यायला हवी होती ती येत नव्हती.

दरम्यान, याआधी स्कॉटने ट्विट केले होते की कोरो संपर्कात आले होते. त्याच्या योग्य वारंवारतेवर संदेश पाठवत आहे. चांद्रयान सतत ऑन-ऑफ सिग्नल पाठवत आहे. चंद्रावरून येणारे सिग्नल कधीकधी स्थिर असतात. कधी उड्या मारतात. कधी पूर्णपणे खाली पडणे. तर कोराऊ येथून पाठवलेला सिग्नल स्थिर आहे. विक्रम लँडरचा ट्रान्सपॉन्डर आरएक्स फ्रिक्वेन्सीचा आहे. ते 240/221 च्या वारंवारतेवर ऑपरेट केले पाहिजे. पण ते 2268 MHz चे सिग्नल देत आहे. जो स्थिर नाही.

सध्या, युरोपियन स्पेस एजन्सी आणि इस्रो या दोघांनीही चंद्रयान-३ चे विक्रम लँडर आणि प्रज्ञान रोव्हर जागे झाले आहेत की नाही याची पुष्टी केलेली नाही. दुपारपर्यंत इस्रो याची पुष्टी करेल, असे मानले जात आहे. शिवशक्ती पॉईंटवर विक्रम लँडर असलेल्या ठिकाणी सूर्यप्रकाश पोहोचला आहे.

शिवशक्ती पॉईंटवर पडणारा सूर्यप्रकाश

चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर ज्या ठिकाणी विक्रम लँडर आहे, तेथे सूर्यप्रकाश १३ अंशांवर पडत आहे. या कोनाची सुरुवात 0 अंशापासून सुरू झाली आणि 13 वाजता संपली. म्हणजेच विक्रम लँडर आणि प्रज्ञान रोव्हरवर सूर्यप्रकाश वाकडा पडत आहे. 6 ते 9 अंशांच्या कोनात असलेल्या सूर्यप्रकाशात विक्रमला झोपेतून जागे करण्यासाठी पुरेशी ऊर्जा देण्याची क्षमता असते. इस्रोच्या यूआर राव उपग्रह केंद्राचे संचालक एम शंकरन यांनी एका इंग्रजी वृत्तपत्राला ही माहिती दिली. 22 सप्टेंबरपर्यंत विक्रम आणि प्रज्ञान यांच्या तब्येतीची खरी कल्पना येईल, असे त्यांनी सांगितले. विक्रम लँडर आणि प्रज्ञान रोव्हर जर जागे झाले आणि कामाला लागले तर तो इस्रोसाठी बोनस ठरेल हे निश्चित.

आतापर्यंत पाठवलेल्या आकडेवारीनुसार, विक्रम लँडर आणि प्रज्ञान रोव्हरचे मिशन पूर्ण झाले आहे. जरी लँडर बंद झाला तरीही आम्हाला भरपूर डेटा परत मिळेल. अनेक इन-सीटू प्रयोग पुन्हा करता येतात. लँडर-रोव्हर जागे झाल्यानंतर, आणखी बरेच डेटा उपलब्ध होतील, ज्याचे विश्लेषण आणि परिणाम प्राप्त करण्यासाठी बरेच महिने लागतील. काही नवीन माहिती उपलब्ध होऊ शकते.