रोबोट आणि ड्रोन तंत्रज्ञानाद्वारे शेतीक्षेत्रात घडणार नवी क्रांती

शेतीमध्ये मोठी संक्रमणावस्था असून, आता मोठ्या प्रमाणावर रोबो व ड्रोनचा वापर ही मोठी संधी आहे.

- डॉ. गोपाळ ऊ. शिंदे

शेतीमध्ये मोठी संक्रमणावस्था असून, आता मोठ्या प्रमाणावर रोबो व ड्रोनचा वापर ही मोठी संधी आहे. यंत्रमानवाचा वापर कसा होतो आहे, हे पाहायचे, तर कलमी रोपांच्या स्वयंचलनात ही एक नावीन्यपूर्ण सुरुवात आहे. युरोपीयन प्रकल्प बागायती क्षेत्रात संपूर्ण आणि रोबोटिक सोल्युशनच्या विकासाचे लक्ष्य आहे. रोबोटिक सिस्टीम विविध प्रजातींच्या वनस्पतींसह स्वयंचलित प्रक्रिया हाती घेईल, यासाठी औद्योगिक दुहेरी आर्म रोबोटचा उपयोग ग्राफ्टिंग आणि मशीन व्हिझिनद्वारे विश्लेषणे व यंत्रणेचे कार्य नियंत्रित करण्यासाठी केला जाईल. स्वयंचलित कलम रोपांसाठी एक लवचिक आणि सार्वत्रिक प्रणाली विकसित करणे हे उद्दिष्ट आहे.

या कृतीत कृत्रिम दृष्टी प्रणालीसह दोन रोबोट असतील. ते स्वतंत्रपणे आणि परिपूर्ण समन्वयाने कार्य करतील. पकड अचूक आणि अचूक विकास प्रदान करील. एकदा झाडाची मुळे व स्टेम ताब्यात घेतली जातील व नंतर अन्यत्र विस्थापित केली जातील. रुटस्टॉक कापल्यानंतर, प्रत्येक रोबोट स्टेम आणि रुटस्टॉक अचूकपणे दुसऱ्या सामान्य ठिकाणी हलवेल. हे अनुसरण करून आणि अंतिम चरण म्हणून एक रोबोट किंवा दोन्ही नवीन ट्रेवर जमा केले जाईल. यात टरबूज, खरबूज, काकडी, लाल मिरची, टोमॅटोसारख्या भाज्या कलम करणे व लिंबूवर्गीय फळरोपे तयार करणे यासारखी कामे करता येतील.

रोबोट शेती क्षेत्रात वेगवेगळी कामे विकसित करतात. मुख्य अनुप्रयोग कापणीच्या टप्प्यावर आहे. शेतीतील नोकºया सरळ आणि अनेक पुनरावृत्ती कार्य नाहीत, म्हणून रोबोट उपयुक्त साधन ठरू शकते. या दृष्टीने रोबोटिक्स शेतीबाबतचे संशोधन वाढत आहे. आजकाल रोबोटिकने डिझाइन केलेले मोबाइल प्लॅटफॉर्मचा उपयोग शेतीची कामे व संशोधन प्रकल्पांमध्ये अ‍ॅग्रिरोबोट म्हणून केला जातो. रोबोटिक समीट एक्सएल हा अ‍ॅग्रिरोबोट प्रोजेक्टसाठी वापरलेला मोबाइल प्लॅटफॉर्म आहे. समीट एक्सएल हा एक मध्यम आकाराचा उच्च गतिशीलता प्लॅटफॉर्म आहे आणि त्यात ४ हायपॉवर मोटर चाकांवर आधारित स्किड-स्टीअरिंग कॅनेमेटिक्स आहेत. रोबोट १० लीटर क्षमतेसह सेरेना इलेक्ट्रिक स्प्रेअर बसवितो. समीट एक्सएलमध्ये आरओएस सॉफ्टवेअरचा वापर केला आहे आणि त्यात व्हिजन सिस्टीम, नेव्हिगेशन आणि लोकलायझेशन आहे.

भारतात आजही मोठी लोकसंख्या शेतीक्षेत्राशी थेट निगडित आहे. अत्याधुनिक साधनांचा वापर केल्यास अनेक पिकांचे उत्पादन वाढू शकते. यंत्रमानव, तसेच ड्रोनचा वापर केल्यास शेतात राबणाऱ्यांना मोठा दिलासा मिळू शकेल. यांत्रिक पद्धतीने पुन्हा-पुन्हा कराव्या लागणाऱ्या कामांतून त्यांची सुटका होऊ शकेल. शेतकऱ्यांना करावी लागणारी अंगमेहनतही टळू शकेल. अमेरिका, तसेच युरोपच्या तुलनेत भारतात रोबोट, तसेच ड्रोन आदी आधुनिक साधनांचा वापर आता अधिकाधिक प्रमाणात वाढताना दिसू लागला आहे. ही साधने शेतकºयांना परवडणाºया किमतीत मिळायला हवीत, तसेच त्यांना वापराबाबत योग्य प्रशिक्षण द्यावे लागणार आहे.

ड्रोन तंत्रज्ञान
हे तंत्रज्ञान शेतीसाठी अतिशय उपयुक्त ठरत आहे. विशेषकरून पिकांवर कीटकनाशकांची फवारणी याद्वारे केली जाते. यातून वेळ आणि मनुष्यबळाची फार मोठ्या प्रमाणावर बचत होते, शिवाय मजुरांवरील अवलंबित्व कमी होते. पिकांवर सर्वत्र चांगली फवारणी करता येते. या तंत्रज्ञानाचा प्रयोगिक तत्त्वावर वापर चालू झाला आहे.