जिम्नॅस्टिकमधील एकमेव आशास्थान

आॅलिम्पिक स्पर्धेत भारताची मदार नेहमीच कुस्ती, नेमबाजी, बॅडमिंटन व तिरंदाजी या खेळांवरच राहिली आहे. अमेरिका, रशिया व चीन हे देश जिम्नॅस्टिकमध्ये पदकांची लयलूट करीत असताना

- संतोष मोरबाळे, कोल्हापूर

आॅलिम्पिक स्पर्धेत भारताची मदार नेहमीच कुस्ती, नेमबाजी, बॅडमिंटन व तिरंदाजी या खेळांवरच राहिली आहे. अमेरिका, रशिया व चीन हे देश जिम्नॅस्टिकमध्ये पदकांची लयलूट करीत असताना
भारत मात्र या खेळापासून कोसोदूर होता. जिम्नॅस्टिकमध्ये भारतातून एकाही खेळाडूला आॅलिम्पिकमध्ये प्रवेश मिळवता आला नव्हता. ही कोंडी फोडली त्रिपुराच्या दीपा कर्माकर हिने. २२ वर्षांची दीपा ही आॅलिम्पिक स्पर्धेसाठी पात्र ठरलेली पहिली भारतीय महिला आहे.
दीपाची ही कामगिरी ऐतिहासिक असली तरी हा रस्ता सोपा नव्हता. तिचे पहिले प्रशिक्षक बिसवेश्वर नंदी यांना याचे श्रेय द्यावेच लागेल. तिने वयाच्या सहाव्या वर्षी जिम्नॅस्टिकचा सराव करण्यास प्रारंभ केला. तिचे पाय सपाट असल्याने या खेळात तिला प्रावीण्य मिळवता येणार नाही, असे तिचे प्रशिक्षक बिसवेश्वर नंदी यांना वाटत होते. सपाट पायामुळे पाय रोवून उभारता येत नाही. त्यामुळे तिच्या पायांना हवा तसा आकार मिळण्यासाठी खूप कष्ट घ्यावे लागले. दीपा याचे सर्व श्रेय प्रशिक्षक नंदी यांना देते. ‘जर नंदी यांनी मला प्रशिक्षण दिले नसते, तर मी कधीच खेळू शकले नसते,’ असे ती म्हणते. दीपाचे वडील ‘साई’मध्ये प्रशिक्षक होते. त्यांनीच तिला जिम्नॅस्टिकमध्ये कारकीर्द करण्यासाठी प्रोत्साहित केले.
दीपाने २००७ मध्ये जलपैगुडी येथे ज्युनिअर नॅशनल चॅम्पियनशिपचे विजेतेपद पटकावले अन् तिची या खेळातील आवड वाढतच गेली. तिने आतापर्यंत राज्य, राष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांतून ७७ पदके मिळवली आहेत. यामध्ये ६७ सुवर्णपदकांचा समावेश आहे. २०१० मध्ये दिल्ली येथे झालेल्या कॉमनवेल्थ गेम्समध्ये ती भारतीय संघाची सदस्य होती. या स्पर्धेत भारताच्या आशिषकुमारने सुवर्णपदक पटकावल्यामुळे दीपाचा आत्मविश्वास आणखी वाढला.
२०१४ मध्ये ग्लासगो येथे झालेल्या कॉमनवेल्थ गेम्समध्ये कांस्यपदक जिंकून दीपा कर्माकरने इतिहास रचला. अशी कामगिरी करणारी ती पहिली भारतीय महिला ठरली. या यशामुळे आत्मविश्वास दुणावलेल्या दीपाने २०१५ मध्ये झालेल्या वर्ल्ड जिम्नॅस्टिक चॅम्पियनशिपची अंतिम फेरी गाठली. या स्पर्धेत तिने पाचवा क्रमांक पटकावला. या स्पर्धेत अत्यंत कठीण समजल्या जाणाऱ्या प्रोडूनोव्हा प्रकारात तिने १४ प्रतिस्पर्ध्यांना मागे टाकले होते; मात्र बारवरील कामगिरीत ती कमी पडल्याने तिला पदकाने हुलकावणी दिली. या स्पर्धेतील कामगिरीमुळे निराश न होता तिने आॅलिम्पिक पात्रता फेरीत उतरण्याचा निर्णय घेतला व या स्पर्धेत सर्वांगीण कामगिरी केली. आर्टिस्टिक गटात अव्वल आल्याने तिला आॅलिम्पिकचे दरवाजे उघडले गेले. माजी राष्ट्रीय विजेता, प्रशिक्षक व सरकारी निरीक्षक राम निवास यांनी सर्वप्रथम दीपामधील कौशल्य ओळखले. पाच वर्षांपूर्वी त्यांनी तिला ‘साई’मध्ये प्रशिक्षण घेण्यासंदर्भात सुचविले. दीपाने त्यानंतर मागे वळून पाहिलेच नाही. आपल्या कामगिरीत तिने सातत्याने प्रगतीच केली. व्हॉल्ट या प्रकारातील अत्यंत कठीण समजल्या जाणाऱ्या प्रोडूनोव्हा प्रकारात दीपा प्रभावी ठरलेली आहे. जागतिक स्तरावर काही मोजक्या खेळाडूंमध्ये तिची गणना होत आहे.


लक्षवेधी...
१) आॅलिम्पिकमध्ये ५२ वर्षांनंतर भारताला प्रतिनिधित्व
२) स्वतंत्र भारताच्या ११ जणांनीच केले आॅलिम्पिकमध्ये जिम्नॅस्टिकमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व
३) १९५२ मध्ये दोन, १९५६ मध्ये तीन, तर १९६४ मध्ये सहा जणांचा सहभाग
४)आॅलिम्पिकला पात्र ठरणारी दीपा कर्माकर भारताची पहिली महिला जिम्नॅस्टिकपटू