तुम्ही डावे की उजवे?

आपण राजकीय मतं तावातावानं मांडतो, नेत्यांना विरोध करतो किंवा भक्ती करतो; पण आपली राजकीय विचारधारा नेमकी कोणती, हे माहिती आहे का?

- प्रज्ञा शिदोरे

राजकारण हा असा एक विषय आहे ज्याबद्दल प्रत्येकाला मत असतं. केवळ मतच नाही तर आपण अमुक एका विचारसरणीचे आहोत, तमुक पक्षालाच मत देणार, तमुकच नेता लयभारी अनेकजण अतिशय विश्वासाने सांगत असतात.

त्यात ‘डावं-उजवं’ही असतं. अनेक तरुण मुलांना ही डावी-उजवी विचारसरणी माहिती असतेच असं नाही. पण तरी अमुक एखाद्या पक्षाचं राजकारण डावं आहे आणि तमुकउजवेच आहेत वगैरे बोलणारेही अनेकजण आपल्यात असतात.
पण हे उजवं, डावं म्हणजे नक्की काय आहे? त्याचा धोरणांशी, विचारांशी काय संबंध असतो?

खरं तर राजकीय विचार समजून घेण्यासाठी हे माहिती असणं गरजेचं आहे. खासकरून जेव्हा, ‘राजकारणामधून विचारसरणीचा किंवा आयडियॉलॉजीचा ऱ्हास होतो आहे’ असं आपण ऐकतो तेव्हा. तर हे सारं समजून घेऊन आपली राजकीय मतं बनवणंही आपल्या हिताचं असतं.

२००१ साली ब्रिटनमधील एका संशोधन संस्थेने, लोक किंवा मतदार आपली राजकीय मते कशी तयार करतात, या विषयावर अभ्यास करायचा ठरवला. त्या अभ्यासात त्यांच्या लक्षात आलं की लोक जेव्हा ‘मी डाव्या किंवा उजव्या विचारसरणीला मानणारा आहे’ असं म्हणतात; पण त्यांचे एखाद्या राजकीय, सामाजिक किंवा आर्थिक निर्णयाबद्दलचे मत ते जे म्हणतात त्या विचारसरणीला अनुसरून असेलच असं नाही. उदाहरण घ्यायचं असेल तर, ‘भारतात लोकशाहीचा काहीही उपयोग नाही, इथे दंडेलशाही किंवा सरळ लष्कराची राजवटच हवी’ असं काहीजण म्हणतात. पण लष्करी किंवा हुकूमशाही राजवटीचा सामाजिक, आर्थिक परिणाम काय होईल, लष्कर शिक्षणावर, सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्थेवर कशा भूमिका घेईल हे आपल्याला अजिबातच माहीत नसतं. म्हणूनच अशी मतं ठामपणे मांडण्यापूर्वी, आपली राजकीय बाजू ठरवण्याआधी आपण या राजकीय नकाशामध्ये नक्की कुठे आहोत हे माहीत करून घ्यायला हवं. या सर्व विचारांमधून ‘पॉलिटिकल कम्पस’ ज्याला आपण मराठीत ‘राजकीय दिशादर्शक’ म्हणू असा तयार होतो. आणि त्यात आपण कुठं आहोत? हे शोधणं फार गमतीचं आणि तितकंच गरजेचंही ठरतं.

तर ते कसं शोधायचं?
त्यासाठी ‘पॉलिटिकल कम्पस’ नावाचं एक संकेतस्थळ आहे. या संकेतस्थळावर आपलं राजकीय ज्ञान वाढावं यासाठी बरेचसं साहित्य उपलब्ध आहे. ज्ञान म्हणजे इथे काही माहिती दिलेली नाही. राजकीय माहिती आपल्याला इतर कोणत्याही संकेतस्थळावर मिळूच शकते; पण इथं राजकीय विचार कसा करावा, आपलं मत कसं ठरवावं, यासाठी लागणारं आवश्यक साहित्य उपलब्ध केलेलं आहे. आपल्याला आपले आणि आपण ज्या राजकीय परिस्थितीमध्ये राहतो त्याचं अचूक विश्लेषण करता यावं यासाठी लागणारी सर्व आयुधं इथे उपलब्ध आहेत.
http://www.politicalcompass.org/

६१ प्रश्नांची उत्तरं

पॉलिटिकल कम्पसच्या साइटवर एक प्रश्नावली मिळेल. ती सोडवा. या संकेतस्थळावर ही ६१ प्रश्नांची प्रश्नावली आहे. या यादीमध्ये सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक विषयांवर प्रश्न विचारले गेले आहेत. हे प्रश्न अगदी थेट नाहीत; पण हे अशा खुबीने विचारले गेले आहेत की ज्यामुळे आपल्याला आपला राजकीय कल लक्षात येईल.
उलटे-सुलटे प्रश्न आहेत, त्याची टिकमार्क करत उत्तरं द्यायची आहे. म्हणजे आपल्याला त्या प्रश्नाचं कोणतं उत्तर योग्य वाटतं हे निवडायचं आहे.

त्या उत्तरातून ही साइट सांगते की आपली राजकीय विचारधारा नेमकी कोणती आहे. आपण कशाप्रकारे राजकीय विचार करतो.
आपण किती उदारमतवादी आणि एकाधिकारशाही कितपत मान्य आहे, आपण उजवे की डावे आणि तेदेखील किती प्रमाणात हेसुद्धा ही साइट काही मिनटांत सांगते.

याची आणखी एक गंमत अशी की, तुम्ही दिलेली उत्तरे कोणत्या तत्त्वज्ञाच्या विचारसरणीशी मिळती-जुळती आहे, हेदेखील तुम्हाला कळू शकतं. याबरोबरच इथे या सार्वजनिक वापरांमधल्या शब्दांचा नेमका अर्थदेखील सांगितला गेला आहे.
तर नक्की ही प्रश्नावली सोडावा आणि राजकारणही समजून घ्या, पॉलिटिकल कम्पस या संकेतस्थळावर .
हा राजकीय शोध फार महत्त्वाचा आहे.

पाहा आणि सोडवा..
https://www.politicalcompass.org/test