मुळा-मुठा नदी प्रदूषित

लोकमत न्यूज नेटवर्क

लोणी काळभोर : पावसाळा सुरू झाला असला तरी अत्यल्प पावसामुळे खडकवासला धरण साखळीतून विसर्ग झाला नसल्याने तसेच पिंपरी-चिंचवड व पुणे या दोन्ही महानगरपालिकांनी आपले रसायन व मलजलयुक्त पाणी प्रक्रिया न करता जसेच्या तसे नदीत सोडल्याने मुळा-मुठा नदी प्रदूषित झाली आहे.

आयुर्वेदात ज्या गावची नदी स्वच्छ त्या गावाचे आरोग्य चांगले असे अगदी नि:संदिग्धपणे म्हटले आहे. मुळा-मुठा नदी हीसुद्धा त्याला अपवाद नाही. पानशेत पुरानंतर नदीचे पाणी आसपासच्या भागात कुठवर जाते. याची कल्पना आल्यानंतर किमान तो भाग मोकळा करणे हे पालिकेला शक्य होते. तेथील सर्व बेकायदा अतिक्रमणे हटवणेही गरजेचे असताना तसे घडले नाही. उलट तेथील वस्त्या आहे तिथेच राहिल्या आणि नदीत बांधकामांचा राडारोडा टाकणाऱ्यांचे प्रमाणही वाढत गेले. त्यावर कोणताच प्रतिबंध राहिला नाही. शहरातून वाहणारी नदी ही केवळ या शहराची जीवनवाहिनी नाही तर आरोग्याचे रक्षण करणारी सरिता समजली जाते. कारण मुळा-मुठा नदीचे गटारगंगेत झालेले रूपांतर हे पुणे शहर व नदीनजीकच्या गावांतील नागरिकांच्या आरोग्या बाबतच्या वाढत्या तक्रारीमागे एक महत्त्वाचे कारण आहे, हे सिद्ध झाले आहे. या नदीकडे गेल्या सुमारे पाच ते सहा दशकांत दुर्लक्ष झालेने असल्यामुळे तिची व तिच्या आसपासची परिस्थिती बिकट झाली आहे. पानशेत पुरापासून तेथे वाढत गेलेली अतिक्रमणे हे त्यातले एक महत्त्वाचे कारण आहेच. पण त्याबरोबरच या नदीत शहरातील ठिकठिकाणांहून येणारे मैलायुक्त पाणी शिरल्यामुळे नदीतील अनेक जलचर प्रजाती नष्ट झाल्या आहेत. यांमुळे संपूर्ण जलसृष्टीच धोक्यात आली आहे.

पुणे महानगरपालिकेच्या वतीने दररोज लाखो लिटर सांडपाण्यावर प्रक्रिया करून नदीत सोडले जात असल्याचे सांगितले जाते. परंतु लोणी काळभोर परिसरातील विश्वराज बंधा-याच्या खालील भागात पाण्यावर जमा होत असलेला एक ते दीड फूट उंचीचा दुर्गंधीयुक्त फेसाचा थर पाहिला तर हा दावा फोल ठरतो. पुणे महापालिकेच्या वतीने अनेक ठिकाणी मैलापाणी शुद्धीकरण केंद्रे उभारली आहेत. परंतु ती नावालाच असल्याने पाणी जसेच्या तसे नदीत येते. ग्रामीण भागातील शेतकरी याच पाण्याचा उपयोग शेतीसाठी करतात. पुढे हेच पाणी उजणी धरणांतून थेट सोलापूर जिल्ह्यात जाते. नदीतीरावर असलेल्या गावातील नागरिक हे पाणी पिण्यासाठी वापरतात यांमुळे त्यांना काहीच दोष नसताना गॅस्ट्रो, विषमज्वर, कॉलरा आदी आजारांसह पोटाच्या विविध समस्यांना सामोरे जावे लागते आहे.

फोटो - लोणी काळभोर येथे मुळा-मुठा नदीची आजची अवस्था.