काडवाळ आणि गरी

भात लावणीनंतरच्या फुरसतीच्या दिवसात आमच्या शेजारचा श्यामा, बुदी, बाबग्या, सुभल्या असे चार-पाचजण एरंडाच्या पानाच्या पुडीत काडू बांधून दररोज संध्याकाळी नदीवर गरी (गळ) घेऊन जात. सावाच्या (नायलॉन)च्या दोऱ्याला दोन-तीन गऱ्या बांधून त्याची गरी बनवत. या गऱ्या व सावदोरा गावातल्याच भाई दुकानदाराकडे स्वस्तात विकत मिळे. चकचकीत व टोकदार गरीला काडू ओवून ती गरी विशिष्ट पद्धतीने गावकोंडीच्या नदीत टाकत. त्यांचे बघून मी व सुधीरही अशा गऱ्या घेऊन नदीवर जायचो. पण गरीला मासा लागेपर्यंत एका जागी शांत बसण्याची आमची तयारी नसायची. हे श्यामा वगैरे गरीचा साव बोटात पकडून कोंडीतले मासे गरी ओढीपर्यंत शांत बसून राहत. कोंडीतल्या माश्याने काडू खाण्यासाठी गरी गिळली की श्यामा चपळाईने हाचका देऊन गरी ओढायचा. गरी जबड्यात घुसलेला मासा गरीला अडकून तडफडत बाहेर यायचा. गरी बाहेर काढल्यावर गरीला अडकलेला मासा गरीपासून व्यवस्थित सोडवणे हेही कसबच होते. अश्याच गरीने श्यामा वगैरे काढय, वाळय, मराल, ठीगूर, मळये असे मासे पकडत. आमच्याही गरीला कधी-कधी एखादं दुसरा मासा लागायचा. असे मासे पकडण्यातही तेव्हा खूप मजा व गंमत वाटायची. असे मासे कधी पकडले तर आम्ही ते मासे विश्या भाटाला द्यायचो. कारण पूर्वीपासूनच आमच्या घरात गोड्या पाण्यातले ‘सावे’ मासे कोणी खात नाही. आई सांगते, या माशांना हिवस दर्प येतो त्यामुळे आपल्या घरात कोणी खात नाही. काढय, वाळय, ठीगूर हे गोड्या पाण्यातील मासे खूप चविष्ट असतात. पण त्यांचा काळा रंग, बुळबुळीतपणा व सापासारखा आकार यामुळे ते हातात पकडायलाही मला ‘इळईळीत’ वाटायचे. मात्र, आम्ही असे मासे खात नसलो तरी ते पकडण्याची व ते पकडण्यासाठी कितीही कष्ट करण्याची आमची तयारी असायची.

पूर्वी नदीतले मासे आवडीने खाणाऱ्या खवय्यांचा एक खास वर्गच होता. आजही असे मासे सर्वत्र आवडीने पकडले व खाल्ले जातात. परंतु, एकंदरीत पाहिले तर आता पूर्वीसारखी मजा राहिली नाही. काडवाळ, गरी यासोबतच चिवारीच्या भेतांच्या सळ्यांची ‘खून’ बनवून रात्रभर ती पाण्यात ठेवून पूर्वी मासे व कुर्ल्या पकडत असत. माझे आजोबा अशी छान खून बनवायचे. खुनीच्या तोंडात काडू, छोटे मासे वगैरे ठेवून ती व्हाळीत किंवा व्हाळात ढोपरभर पाण्यात बुडवून ठेवत. खून पाण्याबरोबर वाहून जाऊ नये म्हणून खुनीत एक जड दगड ठेवत व तिला दोरीने झाडाला बांधून ठेवत. रात्रभर अशा खुनीत मासे व कुर्ल्या शिरून अडकून राहायच्या. सकाळी ती खून उचलून घरी आणून तिच्यातील मासे, कुर्ल्या बाहेर काढायचो. पावसाळ्यातली ती पूर्वीची मजाच काही और होती.

- बाबू घाडीगावकर, जालगाव, दापोली.