शेतीमालासाठीही मॉल संस्कृती रूजली पाहिजे

भारत शेतीप्रधान देश आहे. आपण अगदी लहानपणापासून ऐकत आलेलं वाक्य. परंतु, शेतीला प्राधान्य देणारी व्यवस्था मात्र इथे नाही, शेती पिकवताना शेतकºयाला होणाºया कष्टाचे महत्त्व एसीरूम शेअर करणाºयाला कसं कळेल. १० रू.ला किलोग्रॅम मिळणाºया टोमॅटोचे भाव वधारले की, आपले कान टवकारतात, परंतु त्याच टोमॅटोपासून बनलेल्या सॉसच्या पॉकेटमागच्या भरमसाठ किमती न पाहता मॉलचे गल्ले भरतो. आपल्याला जगण्यासाठी शेती व शेतीमालाचे अनन्य साधारण महत्त्व आहे हेच आपण विसरत चाललोय. फास्टफूडमधील पिझ्झा, बर्गर, वडा, भजी, दोसा, इडली, पावभाजीचा संबंध शेतीमालाशी नाही असे आपण कोणत्या पुराव्याच्या आधारे म्हणू शकतो.

रानातील ढेकळं फुटून पुन्हा ढेकळं बनेपर्यंत कोणकोणत्या क्रिया घडतात याची कल्पनासुद्धा नसेल यांना. जून महिन्याची धून चांगली वाजेल या आशेवर जगणाºया जुलै ते आॅक्टोबर ओलांडले तरी पाऊस नाही पडला तर शेतकºयाची काय अवस्था होते हे त्यालाच माहीत. अचानक कोसळणारा वादळी पाऊस, पिकांची रास होऊन धान्य गोणपाटात बंद होईपर्यंत निर्माण होणारी आस्मानी व सुलतानी संकटे आणि एवढी संकटे पेलूनही दिवसेंदिवस घटत चाललेल्या पर्जन्यमानामुळे शेतकरी हवालदिल होत आहे. अशाही परिस्थितीतून काढलेल्या पिकाला योग्य बाजारभाव मिळत नसल्याने तो आणखी मरणयातना सोसतो आहे़ भाजीपाला घेण्यासाठी परवा मंडई गेलो असतानाची घटना आहे.

एका माणसाभोवती गराडा घालून काही लोक मोठमोठ्या आवाजात बोलत होते. सहज लक्ष गेलं तर एक वयस्कर शेतकरी कोथिंबिरीने भरलेलं गोणपाट एकरकमी विकण्याचा प्रयत्न करत होता. गराडा घातलेले लोक अगदी दोन रूपयांपासून एकेक जुडी मागत होते. म्हटलं थोडं पाहावं काय घडतंय ते. त्या गर्दीतील संवाद काहीसे असे होते, एक जुडी दोन रूपयाला करून दे. एवढे लहान जुडी असतात का? आम्हाला नाही परवडत बाबा तुझे रेट. कस्टमर तर देतील का जास्त भाव? आम्हाला दिवसभर बसून विकावं लागतं इथं....... शेवटचं सांगतो पाचला एक जुडी भाव लावून दे...’ वाढलेली कलकल पाहून त्या वयस्कर शेतकºयाने पाच रूपयाला एक जुडी या भावाने भाजीपाल्याने भरलेले ते गोणपाट देऊन नाराज मनाने घरचा रस्ता धरला. हे सर्व मी बारकाईने पाहत होतो. भाजीपाल्याने भरलेले ते गोणपाट घेऊन तो दलाल आपल्या ठरलेल्या जागेवर जाऊन बसला.

माझं लक्ष होतंच तिकडं एकेक जुडी सोडून, एकाचे दोन जुडी करून तो जोरजोराने आवाज देऊ लागला, मेथी घ्या मेथी दहा रूपयाला एक मेथी.... आणि त्याच्याकडे भाजीला आलेली सुशिक्षितांची गर्दी वळली आणि मी सुन्न मनाने तिथून विचारांची फैरी स्वत:वरच झाडत निघालो. दिवसभर काबाडकष्ट करून पाच रूपयाला एक जुडी देऊन गेलेला शेतकरी आणि त्या जुडीतून पंधरा रुपये नफा कमवणारा दलाल... दोघेही माझ्या मनाला अस्थिर करून गेले.

आपण मॉलमध्ये जाऊन घेतलेल्या एका बिस्किटाच्या पॉकेटाची अथवा एका साबणाच्या वडीची देशभरात कुठेही सारखीच किंमत दिसेल. अगदी तसंच काहीसं शेतीमालाच्या बाबतीत घडलं तर काय बिघडणार आहे...?
- आनंद घोडके
(लेखक जि. प. शिक्षक आहेत.)