शॉपिंग करा किंवा मार खा; टुरिझमचा नवा फंडा

मार्केटची ख्याती असते. तिथल्या वस्तूंची, दर्जाची, फॅशनची आणि किमतीची चर्चा तुम्ही अनेकदा आपल्या मित्रमंडळींकडूनच ऐकलेली असते.

एखादं मार्केट शॉपिंगसाठी खूपच फेमस असतं. अनेक ठिकाणची लोकं तिथे येऊन शॉपिंग करतात. तिथे वस्तू स्वस्त तर मिळतातच, पण तिथे व्हरायटीदेखील प्रचंड असते आणि अत्याधुनिक फॅशनच्या सगळ्या गोष्टी सर्वांत पहिल्यांदा आपल्याला तिथे पाहायला मिळतात, अशी त्या मार्केटची ख्याती असते. तिथल्या वस्तूंची, दर्जाची, फॅशनची आणि किमतीची चर्चा तुम्ही अनेकदा आपल्या मित्रमंडळींकडूनच ऐकलेली असते.

त्यामुळे तुम्हीही ठरवून कधी तरी त्या मार्केटमध्ये जाता. मार्केट खरोखरच खूप छान असतं. सगळीकडे फॅशनेबल वस्तू लावलेल्या असतात. काय घेऊ आणि काय नको, असं तुम्हाला होऊन जातं. एखाद्या दुकानासमोर तुम्ही रेंगाळता. तिथल्या वस्तू न्याहाळता. एखादी वस्तू तुम्हाला खूपच आवडते. तुम्ही तिची किंमत विचारता. दुकानदार तिची किंमत सांगतो, मग तुम्ही त्याच्याशी थोडी घासाघीस करता, अमुक एवढ्या किमतीत ती वस्तू दिली तरच घेईन असं सांगता, हो-नाही करत दुकानदार तुम्ही सांगितलेल्या किमतीत ती वस्तू द्यायला तयार होतो; किंवा दुसरा प्रकार म्हणजे तुम्ही जी वस्तू एकदोनदा न्याहाळता, हातात घेऊन बघता, त्यावेळी दुकानदारच तुम्हाला म्हणतो, ‘घेऊन टाका ती वस्तू, फार भारी आहे, अशी वस्तू कुठेच तुम्हाला मिळणार नाही.’ तो फारच मागे लागलाय म्हणून आणि त्यानं आणखी डोक्याला कटकट करू नये म्हणून तुम्ही त्याला त्या वस्तूची इतकी घालूनपाडून किंमत सांगता की दुकानदारच नाही म्हणेल आणि गप्प बसेल! पण आश्चर्य म्हणजे त्या इतक्या कमी किमतीलाही तो दुकानदार ती वस्तू द्यायला तयार होतो. या दोन्ही प्रकारांत तुम्ही जर ती वस्तू विकत घ्यायला नकार दिला, तर काय होतं, होऊ शकतं याचाही अनेकांनी अशा ठिकाणी अनुभव घेतलाय. लगेच तुम्हाला दमदाटी केली जाते, चार-पाच गुंडपुंड तुमच्या आजूबाजूला जमा होतात. शेवटी ती वस्तू नाइलाजानं तुम्हाला घ्यावीच लागते !

अशाच प्रकारचा एक नवा फंडा आता चीनमध्ये सुरू झालाय. त्यासाठीचं नवं टुरिझमच तिथे सुरू झालंय. त्याला ‘फोर्स शॉपिंग’ किंवा ‘फोर्स टुरिझम’ असं म्हटलं जातं. ‘टुरिस्ट ट्रॅप’ या नावानंही हा प्रकार ओळखला जातो. नेमकं काय होतं या प्रकारात? पर्यटन हा जगभरात कायमच प्रत्येकाच्या आवडीचा आणि ओढीचा प्रकार मानला जातो. कोरोनाकाळात थांबलेलं पर्यटनही आता दामदुपटीनं सुरू झालंय. याचा फायदा घेऊन नवनवीन टुरिस्ट कंपन्या पर्यटकांना नवनवीन आमिषं दाखवताहेत. अतिशय स्वस्तात ते टूर घेऊन जातात. लोकांनाही वाटतं, अरे इतक्या स्वस्तात इतकी ठिकाणं आणि इतक्या गोष्टी आपल्याला पाहायला मिळताहेत, तर मग जायला काय हरकत आहे? अशा आकर्षणांना ते हमखास बळी पडतात. पण मग काय होतं? - पर्यटकांना स्वस्तात टूरला तर ते घेऊन जातात, पण त्यानंतर पर्यटकांनी अमुकच दुकानांतून खरेदी करावी म्हणून त्यांच्यावर जबरदस्ती केली जाते. हे दुकानदार मग टुरिस्ट कंपन्यांना त्यांच्या दुकानातून झालेल्या विक्रीचा हिस्सा देतात. कंपन्या त्यांचा ‘तोटा’ मग अशा तऱ्हेनं वसूल करून घेतात! त्यांच्या पर्यटन रणनीतीचाच हा एक भाग असतो. त्यामुळे ज्या ठिकाणी या कंपन्या पर्यटकांना घेऊन जातात, त्या दुकानांची ते वारेमाप स्तुती करतात. खोटी माहिती देतात. समजा पर्यटकांनी या दुकानांतून वस्तू घेण्यास नकार दिला तर मग या कंपन्या आपल्या मूळ वृत्तीवर येतात. पर्यटकांना धमकावणं, त्यांना डांबून ठेवणं, मारहाण करणं, त्यांच्या सुविधा कमी करणं.. असले प्रकार सुरू करतात. टूर अजून बाकी असल्यानं आणि पर्यटकांना पुन्हा सुरक्षित घरी जायचं असल्यानं  ते घाबरून या दुकानांतल्या कमअस्सल आणि महाग वस्तू नाइलाजानं खरेदीही करतात! 

चीनमध्ये घडलेला असाच एक प्रकार आता जगभरात गाजतो आहे. चीनमधील एक टुरिस्ट कंपनी काहीजणांना टूरवर घेऊन गेली. तिथे पर्यटकांना गादी, उशा, चादरी, ब्लँकेट्स... असलेल्या एका दुकानात नेण्यात आलं; पण त्यांनी तिथून काहीही खरेदी न केल्यानं सर्वच्या सर्व ३७ पर्यटकांना धमक्या दिल्या गेल्या, त्यांना कित्येक तास चक्क डांबून ठेवण्यात आलं. एका पर्यटकानं सोशल चिनी सोशल मीडियावर कशीबशी ही माहिती शेअर केल्यानंतर त्यांची सुटका झाली!

सोनं विकत घ्या, नाही तर खाली उतरा !
काही दिवसांपूर्वीही चीनमध्ये असाच आणखी एक प्रकार घडला होता. टुरिस्ट कंपनीनं एका परिवाराला एका सोन्याच्या दुकानात नेलं. तिथे त्यांना सोन्याचं ब्रेसलेट घेण्याची सक्ती करण्यात आली. त्यांनी त्यास नकार दिल्यानंतर त्यांनी त्यांची टूरच रद्द करून टाकली आणि भर रस्त्यात बसमधून खाली उतरवून दिलं. अनेकांचं म्हणणं आहे, चीनमध्ये फोर्स टुरिझमचा हा नवाच प्रकार अलीकडे उदयाला येतो आहे!