आदिवासी महिलेने गवतापासून बनवल्या शोभेच्या वस्तू; गवत ठरतेय वरदान

रंजना जोशी यांनी या गवतापासून आकर्षक फेल्ट हॅट, झुंबर, हेअरपिन, टोपल्या, परडी, गुलदस्ते, फुलदाणी आणि मुलांसाठी हातातले कडे बनवले आहेत

रवींद्र साळवे

मोखाडा : गवतापासून गृहोपयोगी आणि शोभेच्या वस्तू बनविण्याची उपजत कला मोखाडा तालुक्यातील उधळे गावातील रंजना जोशी या आदिवासी महिलेकडे असून मोहोळ आणि कहांडळ या गवतापासून त्यांनी विविध गृहपयोगी व शोभेच्या वस्तू हस्तकलेतून बनविल्या आहेत. या वस्तू ती स्थानिक ठिकाणी विक्री करून आपल्या कुटुंबाची गुजराण करत आहे.   

उधळे हे शे-सव्वाशे कुटुंबांचे एक छोटेसे आदिवासी गाव आहे. गावाजवळ गारगई नदी वाहते आहे. गाव व लगतच्या जंगलात अनेक प्रकारची झाडे व गवत आहेत. त्यामधीलच मोहोळ व  कहांडळ हे गवत माळरान, डोंगर उतार, शेतीचे बांध यावर उगवलेले असते. पूर्वीपासून फक्त जनावरांना चारा  व घरावर छत म्हणून शाकारण्यासाठी एवढे दोनच उपयोग ग्रामस्थांना माहीत होते.

कहांडळ व मोहोळ गवत जून महिन्यात उगवते आणि नोव्हेंबर ते डिसेंबर महिन्यात परिपक्व होते. परिपक्व झाल्यावर गवताचे पाते वाळते व काड्या पिवळ्या-तांबूस रंगाच्या दिसू लागतात. या गवताचा उपयोग शोभेच्या आणि गृहोपयोगी वस्तू बनविण्याची हस्तकला रंजना जोशी या आदिवासी महिलेने साधली आहे. 

रंजना जोशी यांनी या गवतापासून आकर्षक फेल्ट हॅट, झुंबर, हेअरपिन, टोपल्या, परडी, गुलदस्ते, फुलदाणी आणि मुलांसाठी हातातले कडे बनवले आहेत. या वस्तू अनब्रेकेबल (न तुटणाऱ्या), लवचिक असल्याने त्यांना दीर्घायुष्य आहे. तथापि, या वस्तूंना बाजारपेठ उपलब्ध 
नसल्याने त्यांची हस्तकला आजही जनमानसात पोहोचलेली नाही. स्थानिक ठिकाणी विक्री करून त्या आपल्या कुटुंबाची गुजराण 
करत आहेत. 

गरज बाजारपेठ उपलब्धतेची
रंजना जोशी यांनी गवतापासून वेगवेगळ्या पद्धतीची कलाकुसर आपल्या हस्तकौशल्याने लोकांसमोर आणली आहे, परंतु त्यांच्या या कलेचे चीज होताना दिसत नाही. कुटीर उद्योग अथवा कौशल्य विकासाच्या माध्यमातून त्यांची ही कला पुढे नेण्याची गरज आहे. त्यांनी बनवलेल्या या वस्तूंना बाजारपेठ मिळण्याची आवश्यकता आहे. त्यायोगे गावाकडील अनेक आदिवासी महिला व सुशिक्षित बेरोजगार तरुणांना उत्पन्नाचे साधन निर्माण होईल. तथापि योग्य ते पाठबळ आणि बाजारपेठ उपलब्ध नसल्याने त्यांची ही कला आजही त्यांच्यापुरतीच मर्यादित राहिली आहे.