नवी दिल्ली : धूम्रपान करणाऱ्या व्यक्तीच्या (अॅक्टिव्ह स्मोकर) सान्निध्यात राहणाऱ्या आणि कधीही धूम्रपान न करणाऱ्यांनाही (पॅसिव्ह स्मोकर) सिगरेटचा धूर त्रासदायक ठरत आहे. दरम्यान, भारतात पॅसिव्ह स्मोकिंगचा धोका किती गंभीर आहे, याविषयी नुकत्याच झालेल्या एका संशोधनातून समोर आलेली आकडेवारी खूपच धक्कादायक आहे. देशभरात पॅसिव्ह स्मोकिंगमुळे आजारी पडलेल्या लोकांच्या उपचारांवर दरवर्षी 56,700 कोटी रुपये खर्च केले जात आहेत. जे 2017 मध्ये भारताच्या सकल देशांतर्गत उत्पादनाच्या (GDP) 0.33 टक्के इतके आहे.
नवीन अभ्यासात असा अंदाज आहे की, सार्वजनिक धूम्रपानावर बंदी असूनही, भारतात सेकंड हँड स्मोकच्या (second hand smoke-SHS) संपर्कात येण्यामुळे होणाऱ्या आजारांवर उपचारांवर थेट 56,700 कोटी रुपये खर्च केले जातात, जे केंद्र सरकारच्या बजेटपेक्षा जास्त आहे. आरोग्य बजेटच्या निम्म्याहून अधिक आहे. असा अंदाज आहे की, देशातील धूम्रपान न करणार्‍यांमध्ये एसएचएसच्या (SHS)संपर्कात येण्यामुळे होणाऱ्या आजारांमुळे होणारा उपचाराचा खर्च थेट धूम्रपानामुळे होणाऱ्या आजारांवर उपचार करण्यासाठी खर्च केलेल्या 25,700 कोटी रुपयांपेक्षा दुप्पट आहे. देशातील निष्क्रिय धुम्रपानामुळे होणाऱ्या रोगांवर उपचारांवर वार्षिक 56,700 कोटी रुपये खर्च 2017 मध्ये भारताच्या GDP च्या 0.33 टक्के इतका आहे. तर 2022-23 साठी केंद्रीय आरोग्य बजेट 83,000 कोटी रुपये आहे.
अभ्यास करणार्‍या संशोधकांनी सांगितले की, एसएचएस एक्सपोजरमुळे उपचारांच्या वाढत्या ओझ्यामुळे, निष्क्रिय धुम्रपानाच्या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी तातडीच्या धोरणात्मक उपायांची आवश्यकता आहे. मात्र, सहा वर्षांत देशात धूम्रपानाच्या प्रमाणात सुमारे 24 टक्क्यांनी घट झाली आहे. तरीही जगात धुम्रपान करणार्‍यांच्या 10 टक्के संख्येसह भारत दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. देशातील तंबाखू नियंत्रण कायदे सार्वजनिक ठिकाणी धूम्रपान करण्यास मनाई करतात. 30 किंवा त्याहून अधिक खोल्या आणि 30 किंवा त्याहून अधिक आसनक्षमता असलेल्या रेस्टॉरंटमध्ये विमानतळ आणि हॉटेल्सच्या नियुक्त भागात सध्या धूम्रपान करण्यास परवानगी आहे.
अनेक ठिकाणी धूम्रपान बंदीचे पालन केले जात नाही आणि एसएचएसचा धोका जास्त आहे, असे अभ्यासात नमूद करण्यात आले आहे. तर 2017 मधील एका सर्वेक्षणात असे म्हटले आहे की, धूम्रपान न करणाऱ्यांना त्यांच्या घरात एसएचएसच्या संपर्कात येण्याचा धोका 38 टक्के, कामाच्या ठिकाणी 30 टक्के आणि रेस्टॉरंटमध्ये 7 टक्के आहे. तसेच, नवीन अभ्यासात असेही आढळून आले आहे की कमी सामाजिक-आर्थिक स्थिती गटातील भारतीयांमध्ये एसएचएसशी संबंधित आजारांवर उपचारांचा खर्च जास्त आहे. कारण या गटांमध्ये धूम्रपानाचे प्रमाण जास्त आहे.