शहरं
Join us  
Trending Stories
1
Maharashtra Vidhan Sabha Election 2024: 'शरद पवारांचे नाव घेतलं की अंगावर काटा येतो, त्यांच्यावर बोलणं..."; नरहरी झिरवाळांनी स्पष्टच सांगितलं
2
राज्यात पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या १० प्रचार सभा; ८ नोव्हेंबरला पहिली सभा
3
लॉरेन्स बिश्नोईच्या नावाने पप्पू यादवांना धमकावणाऱ्याला अटक; मेव्हणीचं सिम वापरुन केला प्लॅन
4
'आयाराम गयाराम' ही म्हण राजकारणात कधी आली?; आमदाराने चक्क एका दिवसात २ पक्ष बदलले
5
सुनील केदार समर्थकांच्या बंडखोरीनं मविआत संताप; ठाकरे-पवारांच्या उमेदवारांना फटका?
6
लिव्ह इनमध्ये राहणाऱ्या युवतीच्या मृत्यूचं रहस्य; फ्लॅटमध्ये आढळला मृतदेह
7
देवेंद्र फडणवीसांच्या सुरक्षेत अचानक वाढ, तपास यंत्रणा अलर्ट; नेमकं काय घडलं?
8
मराठा उमेदवारांबाबत रविवारी होणार निर्णय; अंतरवली सराटीत येण्याचे मनोज जरांगेंचे आवाहन
9
वेगवेगळ्या चकमकीत 3 दहशतवाद्यांचा खात्मा; ज्या घरात अडकले होते, त्यालाच जवानांनी लावली आग
10
Rajnath Singh : "अशी परिस्थिती येईल जेव्हा..."; दहशतवादी हल्ल्यांबाबत राजनाथ सिंह यांची मोठी भविष्यवाणी
11
IND vs NZ, 3rd Test Day 2 Stumps: दुसऱ्या दिवशी १५ विकेट्स; तिसऱ्या दिवशीच फुटणार विजयाचे फटाके?
12
केरळमध्ये ट्रॅक साफ करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना ट्रेनने उडवलं; चौघांचा मृत्यू, एकाचा मृतदेह सापडेना
13
Vidhan Sabha Election: मतदान ओळखपत्र नसेल तर काळजी नको, हे १२ पुरावे चालतील; वाचा संपूर्ण लिस्ट!
14
"अजित पवारांना घोटाळ्यावरुन ब्लॅकमेल केलं"; जयंत पाटलांच्या आरोपांवर फडणवीस म्हणाले, "त्यांचा चेहरा बघा"
15
आबांवरील टीकेनंतर नाराजी; शरद पवारांनी अजितदादांना फटकारलं, म्हणाले...
16
पवार कुटुंब एकत्र येणार? आमच्यात फक्त राजकीय मतभेद; सुनेत्रा पवारांचं मोठं विधान
17
सोमवारनंतर मतदारसंघांतील चित्र होणार स्पष्ट; विधानसभेच्या प्रचारासाठी मिळणार फक्त 'इतके' दिवस!
18
Maharashtra Vidhan Sabha Election 2024 : "दादांना विलन करण्याचा प्रयत्न असेल तर..." ; तटकरेंचा जयंत पाटलांना इशारा
19
जिद्दीला सलाम! १ कोटीची नोकरी सोडून सुरू केली कंपनी; तरुणांसाठी करतेय मोठं काम
20
खानयारमध्ये चकमक सुरूच; दहशतवादी लपलेल्या घराला स्फोटानंतर लागली भीषण आग

कुसुमाग्रजांनी मला काय दिले? ते ऋणच मी चुकवतोय

By ऑनलाइन लोकमत | Published: February 27, 2022 11:29 AM

कुसुमाग्रजांच्या कवितांचा अनुवाद करताना जसेच्या तसे रूपांतर न करता त्यातील भाव, आशय समजून घेतला आणि मराठीतील समृद्ध दालन हिंदीतही खुले केले.

गुलजार

कुसुमाग्रजांच्या कवितांचा अनुवाद करताना जसेच्या तसे रूपांतर न करता त्यातील भाव, आशय समजून घेतला आणि मराठीतील समृद्ध दालन हिंदीतही खुले केले. त्या अनुभवांचा उलगडलेला पट...

पुण्याला जाणं झालं तर पु.ल. देशपांडे ‘पीएल’शी भेटणं व्हायचंच आणि नाशिकला गेलं तर वि.वा. शिरवाडकर ‘कुसुमाग्रज’ यांची भेट होणं अपरिहार्यच असायचं. मुंबईतून बाहेर पडण्याचे हे दोन मार्ग आणि या दोन्ही शहरांत मराठी साहित्याचे विद्वान आणि कवी राहायचे. ‘कुसुमाग्रज’ यांना दोन-तीनदा भेटलोय. पीएलना तर किती तरी वेळा आणि कित्येक वर्षांपासून भेटतच होतो. दोघांचंही साहित्य वाचलं. त्यांची नाटकं वाचली, बघितली आणि मराठीतील जाणकार मित्रांकडून किंवा इंग्रजी आणि हिंदी-उर्दू भाषेतील त्यांच्या अनुवादाच्या माध्यमातून त्यांच्याबद्दल ऐकत आलो होतो. या मित्रांमध्ये मराठीतील कवी अरुण शेवते हे असे मित्र होते की, ते नाशिकच्या प्रवासात माझ्यासोबतही होते.

कुसुमाग्रजांच्या कवितेची शैली मला स्पर्शून गेली होती. त्यांची अनलंकृत आणि साधी अभिव्यक्ती मला विशेष आवडायची. काही कठीण कविताही ते लिहायचे, परंतु रोजच्या जगण्यातील नेहमीच्या शब्दातून आणि छोट्या छोट्या वाक्यांत त्याची मांडणी करणं हे त्यांचं विशेष असायचं. जेव्हा हिंदी-उर्दू मित्रांसोबत या कवितांसोबत एकत्र प्रवास करण्याची इच्छा झाली तेव्हा अरुण शेवते मदतीला आले. त्यांनी त्यांच्या पद्धतीने पन्नास-साठ कविता निवडून माझ्याकडे सुपुर्द केल्या, पट्टीच्या पोहणाऱ्या मित्रासारखं मला पुलावरून पाण्यात ढकलून दिलं आणि पाठ वळवली. मी पाण्यात बुडणार नाही असं गृहीत धरलं आणि बुडलोच तर ते मदत करण्यासाठी परतलेच असते. पण मी बुडलोही नाही आणि त्यांना परतावंही लागलं नाही. एक छोटीशी, छटाक भासणारी मुलगी अमृता सुभाष हाती आली. तिला एका कार्यक्रमांत कुसुमाग्रजांच्या कविता वाचताना ऐकलं होतं आणि त्या कविता वाचत असताना, त्याचा हिंदीमध्ये भावानुवाद करून समजावून सांगत असे. समजावताना इंग्रजी, हिंदी आणि हावभावांचाही उपयोग करायची, मग मीही तिला पुलावरून पाण्यात माझ्याकडे ओढलंच. तीही माझ्यासोबत पाण्यात पोहत, गटांगळ्या खात खात शेवटी आज जिथे आहोत, त्या किनाऱ्यावर पोहोचली.

शंभरहून अधिक कवितांचा अनुवाद आम्ही आजपर्यंत करू शकलो. मी मूळ कविता ज्या छंदात आहे त्या छंदात तशीच ती ठेवली असती आणि त्यातलं यमक तशाला तसं जुळवण्याचा अनुवाद करतानाही प्रयत्न केला असता तर मूळ कवितेतील कल्पनेला आणि आशयाला छेद गेला असता. त्यामुळे कुसुमाग्रजांच्या मूळ कवितेचं सौंदर्य आणि त्यांची अभिव्यक्तीची शैली बदलली असती म्हणून मी त्या कवितेच्या जवळून नव्हे तर सोबत जायचं ठरवलं. जेणेकरून कुसुमाग्रजांच्या कवितेची शैली आणि त्याचा अर्थ हिंदुस्थानी भाषेत अनुवाद झाल्यावरही बदलणार नाही.

उदा. गर्भा सलामत भगवान पचास, हिंदीत हे लिहिताना, वाक्प्रचार हजारांचा होईल, पण मूळ अर्थ तसाच राहील. गर्भा सलामत भगवान हजार तरी सगळ्या कविता ठरावीक मात्रांमध्ये आहेत, मीटरमध्येही आहेत. त्या सगळ्या फक्त कविताच आहेत, गद्य काव्य नाहीत. कवितांची शीर्षकंही तीच मूळ मराठी कवितेतीलच आहेत. म्हणजे हिंदीत रूपांतरण झाल्यानंतरही शीर्षकामुळे त्या सापडायला कठीण जाऊ नयेत. त्यासारखीच एक छोटी कविता आहे, ‘मिडल क्लास’. या कवितेत दोन-तीन ओळींचा क्रम बदलला आहे. परंतु त्यातला गर्भितार्थ व रूपक कायम आहे.

‘शरीर’ नावाची अजून एक कविता आहे, त्यातली पहिल्या ओळीची शेवटी पुनरुक्ती केल्याने त्यातला गर्भितार्थ अधिक प्रभावीपणे पोहोचतोय असं मला वाटतं. मराठी माझी मातृभाषा नाही, परंतु अशा जमिनीची भाषा आहे, ज्या जमिनीने माझं गेली पन्नास वर्षं पालनपोषण केलं आहे. पंजाबमधून उखडलेल्या माझ्या मुळांना आधार दिला आहे. महाराष्ट्राच्या समुद्री हवेचं मीठ मी खाल्लं आहे. या भाषेची गंमतही मला कळते, त्या भाषेचा मी ऋणी आहे, ते ऋणच मी चुकवतोय.

भावानुवाद : अंजली अंबेकर 

टॅग्स :Marathi Bhasha Dinमराठी भाषा दिनgulzarगुलजार