मुंबई विभागातील १०० टक्के विद्युतीकरणामुळे वार्षिक ५५६.५६ कोटी रुपयांची तर १.६४ लाख टन कार्बन फूटप्रिंटची बचत

भारतीय रेल्वे, जगातील सर्वात मोठी हरित रेल्वे बनण्यासाठी मिशन मोडमध्ये काम करत आहे.

मधुकर ठाकूर 

उरण : भारतीय रेल्वे, जगातील सर्वात मोठी हरित रेल्वे बनण्यासाठी मिशन मोडमध्ये काम करत आहे.  २०३० पूर्वी “नेट झिरो कार्बन एमिटर” बनण्याच्या दिशेने वाटचाल करत आहे. रेल्वेला पर्यावरणपूरक, कार्यक्षम, किफायतशीर, वक्तशीर आणि नवीन भारताच्या वाढत्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी प्रवाशांचे आधुनिक वाहक तसेच मालवाहतूकदार होण्याच्या सर्वांगीण दृष्टीकोनातून मार्गदर्शन केले असल्याची माहिती मध्य रेल्वेच्या जनसंपर्क विभागाच्या जारी करण्यात आलेल्या प्रसिद्धी पत्रकातुन देण्यात आली आहे. 

भारतातील पहिली इलेक्ट्रिक ट्रेन ३ फेब्रुवारी १०२५
रोजी हार्बर मार्गावरील तत्कालीन बॉम्बे व्हिक्टोरिया टर्मिनस (आताचे छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस) आणि कुर्ला दरम्यान चालली. विभागाचे १५०० व्होल्ट डीसीवर विद्युतीकरण करण्यात आले होते. मध्य रेल्वेच्या मुंबई विभागातील डीसी ट्रॅक्शनचे एसी ट्रॅक्शनमध्ये रूपांतर २००१ मध्ये सुरू झाले आणि उत्तरोत्तर, देशाच्या जीवनरेषेला, म्हणजे उपनगरीय सेवांना कोणताही अडथळा न येता, २०१६ मध्ये पूर्ण झाले. ट्रॅक्शन, घाट विभाग इत्यादि मुळे वर्षानुवर्षेच्या DC-AC चे रुपांतर करण्याच्या आव्हानांवर मात करण्यात आली आहे. उपनगरीय विभागात ९-कार सेवा १२-कार सेवांमध्ये रूपांतरित झाल्यामुळे क्षमता ३३ टक्के वाढली.

२०१९ मध्ये मुंबई विभाग ५५५.५  किमी मार्गाने पूर्णपणे विद्युतीकरण करण्यात आला. यामुळे मुंबई महानगर प्रदेशातील लोकांची जीवनशैली बदलण्यास मदत झाली आहे. मुंबईवर विद्युतीकरण केलेल्या शेवटचा विभाग म्हणजे पनवेल – पेण – रोहा यामुळे रायगड आणि अलिबाग जिल्ह्यांना मुंबई महानगराशी जोडण्यासाठी फायदा झाला आहे. पनवेल – पेण - रोहा हा विभाग पश्चिम घाट आणि कोकण रेल्वे नेटवर्कला जोडण्यासाठी गेटवे आहे.

२०२२-२३ वर्षात, मेल/एक्स्प्रेस गाड्यांच्या ७७ जोड्या इलेक्ट्रिक ट्रॅक्शनमध्ये बदलल्या. मुंबई विभागात इलेक्ट्रिक ट्रॅक्शनवर चालणाऱ्या महत्त्वाच्या गाड्या म्हणजे राजधानी एक्स्प्रेस, वंदे भारत एक्सप्रेस, डेक्कन क्वीन, पंजाब मेल, तेजस एक्सप्रेस, विदर्भ एक्सप्रेस, दुरांतो एक्सप्रेस इत्यादी. खरे तर राजधानी एक्सप्रेस ही एकमेव ट्रेन आहे जी दररोज पुश-पुल मोडवर धावते. २२१०७/२२१०८  मुंबई-लातूर एक्सप्रेसने फेब्रुवारी २०२३ मध्ये अलीकडेच इलेक्ट्रिक ट्रॅक्शनवर स्विच केले आणि २२१४३/२२१४४ मुंबई - बिदर एक्सप्रेस लवकरच इलेक्ट्रिक ट्रॅक्शनवर स्विच केली जाईल. यामुळे मुंबई विभागाचे इंधन बिल लक्षणीयरीत्या कमी होईल. जे प्रति महिना सरासरी ५१५६.७५  किलो लिटर आहे आणि वार्षिक १.६४  लाख टन कार्बन फूटप्रिंट मिळवेल.

रेल्वे विद्युतीकरणाचा वेग, जो पर्यावरणास अनुकूल आहे आणि प्रदूषण कमी करतो, २०१४ पासून ९X वेगाने वाढला आहे. रेल्वेने ब्रॉडगेज मार्गांचे विद्युतीकरण नियोजन केले आहे.  ज्यामुळे डिझेल ट्रॅक्शन काढून टाकणे सुलभ होईल परिणामी कार्बन फूटप्रिंट आणि पर्यावरणीय प्रदूषणात लक्षणीय घट होईल असा विश्वासही मध्य रेल्वेच्या जनसंपर्क विभागाच्या जारी करण्यात आलेल्या प्रसिद्धी पत्रकातुन व्यक्त करण्यात आला आहे. 

विद्युतीकरण खालील फायदे देते:
• पर्यावरण-अनुकूल वाहतुकीचे साधन
• आयात केलेल्या डिझेल इंधनावरील अवलंबित्व कमी केले, ज्यामुळे मौल्यवान परकीय चलनाची बचत होते आणि कार्बन फूटप्रिंट कमी होतात
• कमी ऑपरेटिंग खर्च होतो. 
• अवजड मालवाहतूक गाड्या आणि इलेक्ट्रिक लोकोमोटिव्हच्या उच्च क्षमतेच्या प्रवासी गाड्या आणि थ्रूपुट वाढवते.
• कर्षण बदलामुळे अडथळा कमी होऊन विभागीय क्षमता वाढते.